დორის ლესინგი

ფემინისტი თუ პრაგმატიკოსი

მწერლებს არ უყვართ ე.წ. ყვითელი პრესა. სამაგიეროდ ინტერვიუზე სერიოზული გამოცემის ჟურნალისტებს ადვილად თანხმდებიან. ეს საქართველოშიც ასეა და უცხოეთშიც. თუმცა, იქ, ჩვენგან განსხვავებით, ინტერვიუერები მწერლის პირადი ცხოვრებით უფრო ინტერესდებიან და ხელიდან არ უშვებენ შემთხვევას "შემოქმედების მიღმა არსებული" გამოააშკარაონ.

ამის ცოცხალი მაგალითია ინგლისელი მწერალი, 2007 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი დორის ლესინგი, რომელიც ხშირად აღნიშნავს, რომ იგი ფემინისტი კი არა, უბრალოდ თავისუფალი ადამიანია, ყოველგვარი ჩაგვრისა და დამცირების წინააღმდეგ მებრძოლი... ნობელის პრემიის მინიჭებამდე ჩაწერილ ამ ინტერვიუში ლესინგი ღიად მოგვითხრობს ცხოვრების იმ რეალიებზე, რომლებმაც მნიშვნელოვნად განსაზღვრა მისი შემოქმედება.

- ქალბატონო ლესინგ, თქვენ მეორე ქმრის გვარს ატარებთ, რომელსაც 50 წელზე მეტია რაც დაშორდით...

- თქვენ ფიქრობთ, რომ უკეთესი იქნებოდა გვარად " ჭისდომ” (სიბრძნე) ვყოფილიყავი? ეს ჩემი პირველი ქმრის გვარია. ასეთ გვარს არც ერთი სრულ ჭკუაზე მყოფი ადამიანი არ აირჩევს თუ მწერლობა გადაწყვიტა. გარდა ამისა, გოტფრიდთან ბავშვი მყავდა, გვარის კვლავ შეცვლა აღარ მსურდა, თანაც ლესინგი მშვენიერი გვარია, დიდ ტრადიციებთან დაკავშირებული.

- თქვენ მხედველობაში გერმანელი რომანტიკოსი მწერალი გყავთ? თქვენი ქმარი მისი ნათესავი იყო?

- არა, გოტფრიდ ლესინგს მასთან არაფერი აკავშირებდა. გოტფრიდი კომუნისტი იყო და ნაცისტებს ემიგრაციაში გაექცა, ინგლისში გადავიდა, შემდეგ - სამხრეთ როდეზიაში. იქ ერთმანეთი ერთ-ერთ მემარცხენე ჯგუფში გავიცანით. გვქონდა რომანი, 1944 წელს კი ვიქორწინეთ, წინააღმდეგ შემთხვევაში შეეძლოთ მისი, როგორც მტრულად განწყობილი უცხოელის, გაძევება. ამ ქორწინებაში არაფერი იყო რომანტიკული.

- რასთანაა დაკავშირებული თქვენი პირველი შთაბეჭდილებები გერმანიაზე?

- მამის ნაამბობთან, რომელიც პირველ მსოფლიო ომში გერმანელების წინააღმდეგ იბრძოდა. იყო დაჭრილი, დაკარგა ფეხი და გადაიტანა ნერვული შეტევა, მაგრამ გერმანელების მიმართ მტრულად არ იყო განწყობილი. გერმანელს ცოლად მეორე მსოფლიო ომის დროს გავყევი. მერწმუნეთ, ძალიან მჭიდროდ ვარ გერმანიასთან დაკავშირებული.

- 50-იან წლებში აღმოსავლეთ ბერლინში ჩასვლის შემდეგ თქვენ დაწერეთ: "ეს ერთი-ერთი ყველაზე დამთრგუნველი განცდა იყო ჩემს ცხოვრებაში".

- აღმოსავლეთ ბერლინი აუტანელი იყო, ირგვლივ ყველაფერი - საშინელი, შიშველი და ნაცრისფერი... და მაინც, მე გოტფრიდთან მინდოდა შეხვედრა.

- რომელიც გდრ-ში გადავიდა...

- დიახ, ჩემი სურვილი იყო ურთიერთობა აღმედგინა ჩვენს შვილსა და მასს შორის. მაგრამ გოტფრიდი კომუნისტი ფუნქციონერი გამხდარიყო და "კულტურულ კავშირში" მუშაობდა. მან არ ისურვა ჩემთან შეხვედრა. ჩათვალა, რომ მისთვის ეს სახიფათო იყო.

- თქვენ მას "150 პროცენტიან კომუნისტს" ეძახდით. შემდეგ გავრცელდა ხმები, რომ ის სუკ-ის ჯაშუში იყო.

- დიახ, სამხრეთაფრიკული პოლიციის თანამშრომლები ამბობდნენ, მაგრამ ამის გადამოწმება ვერავინ შეძლო.

- აფრიკაში პატარა მიტოვებულ ფერმაში გაიზარდეთ. ვინ ან რამ იმოქმედა თქვენზე და თქვენს ლიტერატურულ შემოქმედებაზე?

- დროის უდიდეს ნაწილს მარტოობაში ვატარებდი. საათობით დავხეტიალობდი სანადირო თოფით მიუვალ ადგილებში, არაფრის მეშინოდა, გარდა გველისა. საუცხოო ბავშვობა მქონდა.

- ჰემინგუეისაც უყვარდა ნადირობა, სროლა წერასთან პირდაპირ კავშირშია, თუ პირიქით?

- თქვენ ფიქრობთ, რომ ყველა მწერალი რბილი და ტკბილი უნდა იყოს? იქ, სადაც ვცხოვრობდით, თითოეული გლეხი საზრდოს მოსაპოვებლად ნადირობდა, ყველა ბავშვი ისროდა. უნდა ითქვას, რომ მთელ იმ მხარეში ერთადერთი გოგონა ვიყავი, რომელიც ნადირობდა. არა მარტო ვნადირობდი, ყუთები წიგნებით მქონდა სავსე და მთელი ჩემი აღზრდაც ეს იყო.

- როდის გაათვითცნობიერეთ, რომ მწერლობა გსურდათ?

- ამას წინათ სკოლის ერთმა მეგობარმა მითხრა, ერთხელ ინტერნატის საერთი საძინებელში, როცა თერთმეტი წლისანი ვიყავით განმიცხადებია, რომ მწერლობა მსურდა... ეს არ მაგონდება, მაგრამ ახალგაზრდობაში რომ სულ ვწერდი, მახსოვს. იცით, ორი რომანი ისეთი ხელით დავწერე, მოგვიანებით ვეღარ გავშიფრე. რა სისულელეა! ყველა შემთხვევაში, უვარგისის იქნებოდა.

- დღესაც გაქვთ ეს ხელნაწერები?

- მადლობა ღმერთს არა! სხვაგვარად ვინმე აუცილებლად დაწერდა მათზე სადოქტორო დისერტაციას.

- ამერიკელ მწერალ ტომ ვოლფს უთქვამს: "მწერლები რომანებს და მოთხრობებს განდიდებისთვის თხზავენ. როცა ფული გაქვს კარგია, მაგრამ სახელი - უფრო სასიამოვნო".

- მე ფულის გამო ვწერდი და არა სახელისთვის, რადგან ვოლფმა ეს თქვა, ესე იგი მას ფული ჰქონდა.

- მართალია, 1949 წელს, როცა 12 წლის ვაჟთან ერთად ლონდონში ჩახვედით, ისე გიჭირდათ, რომ ერთ ჭერქვეშ მოგიწიათ მეძავებთან ცხოვრება?

- მართალია. ამ ქალებიდან ერთ-ერთი სექსს ვერ იტანდა და მეძავი შემთხვევით გახდა. მას ოთხი მამაკაცი არჩენდა, არაჩვეულებრივად იცვამდა და იგივეს მეც მთავაზობდა. "ამას თუ გააკეთებ, შეძლებ აღარ წერო და პრობლემები დაივიწყო", - მარწმუნებდა, მე კი ვცდილობდი მისთვის ამეხსნა, რომ ეს სრულებით არ მინდოდა.

- თქვენთვის "ბრიტანეთის იმპერიის ქალბატონის" წოდება უნდა მოენიჭებინათ, რატომ თქვით უარი?

- იმიტომ, რომ მთელი ჩემი ახალგაზრდობა ბრიტანეთის იმპერიის წინააღმდეგ ბრძოლაში გავატარე. თანაც, სიტყვათაშეთანხმება - "ბრიტანეთის იმპერიის ქალბატონი" სასაცილოდ ჟღერს.

- კომუნისტებს სამხრეთ როდეზიაში სრულიად ახალგაზრდა შეუერთდით. ერთხელაც აღნიშნეთ, რომ მხოლოდ "წითლების" წიგნებს კითხულობდით.

- იცით, მათაც იგივე წიგნები ჰქონდათ წაკითხული, რაც მე, მაგალითად: რუსი კლასიკოსები. უპირველეს ყოვლისა, ისინი, ისევე როგორც მე, დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ რასისტული საზოგადოება დიდხანს ვერ იარსებებს. ეს ადამიანები შინაგანი თავისუფლების მოპოვებაში დამეხმარნენ.

- ახლა ამბობენ, რომ ჯონი "ტკბილ სიზმარში" ეს კარიკატურაა მამაკაცზე, რომელიც რევოლუციური იდეებითაა შეპყრობილი.

- ასეთები ბლომად იყვნენ. წაიკითხეს რა ეს წიგნი, ყოფილი ამხანაგები მწერდნენ: "დიახ, სინამდვილეში სწორედ ასეთები ვიყავით".

- და მაინც, მათ სურდათ უკეთესობისკენ შეეცვალათ მსოფლიო.

- იდეალისტები ნაცისტებიც იყვნენ. მას შემდეგ, რაც 50-იან წლებში ცნობილი გახდა თუ სინამდვილეში რა ხდებოდა საბჭოთა კავშირსა და აღმოსავლეთ ევროპაში, ბრიტანეთის კომუნისტური პარტია დაიშალა.

- რამ შეიძლება სახელმწიფო გადაარჩინოს?

- პრაგმატულობამ. სტალინმა, ჰიტლერმა, მაომ და მისთანებმა მილიონობით ადამიანი შეიწირეს იმისათვის, რომ შეექმნათ სრულყოფილი საზოგადოება.

- მაგრამ თქვენ ხომ რევოლუციონერი იყავით, 14 წლისა წახვედით სახლიდან, მიატოვეთ პირველი ქმარი - მოსაწყენი ჩინოვნიკი, იყავით მარტოხელა დედა...

- ეს იდეალიზმი კი არა, პრაგმატიზმია. ეს თავის გადასარჩენად გავაკეთე. წინააღმდეგ შემთხვევაში ან გავლოთდებოდი ან თვითმკვლელობით დავამთავრებდი სიცოცხლეს.

- გამოდის რომ თქვენი საქციელი არ იყო ბრძოლა ქალის ტრადიციული როლის წინააღმდეგ?

- მე ამას ასე არ აღვიქვამდი. ამასთანავე, მე ვიცნობდი ქალებს, რომლებიც 50-იან წლებში არავიზე იყვნენ დამოკიდებულნი, ისევე როგორც მე.

- ასეთი დამოუკიდებელი ქალები "ოქროს დღიურში" (1962 წ.) აღწერეთ. ამ წიგნმა არნახული წარმატება მოიპოვა და ფემინისტებისთვის ნამდვილ ბიბლიად იქცა.

- მე აღვწერე ჩემი გამოცდილება, ის თუ რას ფიქრობდნენ და როგორ ცხოვრობდნენ ქალები. ბევრმა კი ეს რევოლუციის მოხდენის მცდელობად აღიქვა. ფემინისტის იარლიყი მომაკერეს, რამაც ძალიან მავნო. ვაცხადებ, რომ არ ვარ ფემინისტი. ვცდილობ გავექცე ნებისმიერ მოძრაობას.

- თქვენი წიგნი "ბებიები" რიგით ორმოცდამეცამეტეა. როგორ წერთ?

- მექანიკურ საბეჭდ მანქანაზე ათივე თითით ვბეჭდავ. როცა მას ბავშვებს ვაჩვენებ, მასზე ბევრს იცინიან.

- არ გაქვთ სურვილი რომ დაისვენოთ?

- მე მთელი ცხოვრების განმავლობაში ვწერდი და რატომ უნდა შევწყვიტო? ცხოვრება - ეს ძალიან რთული საქმეა, ასე არ არის? მე მიყვარს პროცესი იმის შექმნისა, რაც არ არსებობდა. არაფრისგან ვქმნი ისტორიებს და სიამოვნებით ვყვები მათ.