,,რა გითხრათ, რით გაგახაროთ!.."

ცოტა რამ თბილისის დრამატული თეატრებზე

რამდენიმე დღის წინათ, ნიშნისმოგებით მკითხეს, რა ხდება ქართულ თეატრალურ ხელოვნებაშიო, არ ვიცი -მეთქი და პასუხს თავი ავარიდე. ცოტა ხნის შემდეგ, შეკითხვა გამიმეორეს და იძულებული გავხდი პასუხი გამეცა. თავდაპირველად, ახლახანს ნანახი ორი სპექტაკლი: ,,ორი ბატონის მსახური” და ,,ცერკოვნი ბუნტ” გამახსენდა და ვუპასუხე, ახალი და კარგი არაფერი-მეთქი. ამაში სხვებიც დამეთანხმნენ და სანამ ქართულ თეატრს ბოლომდე დაასამარებდნენ, არც მთლად მასეა საქმე-მეთქი, წამოვიძახე, რადგან წინა დღით ნანახი ,,როგორც გენებოთ ანუ შობის მეთორმეტე ღამე”, სავსე დარბაზი და ნასიამოვნები მაყურებელი მომაგონდა. მაშინ დავრწმუნდი, რომ დღეს სინთეზური ხელოვნების ეს დარგი სიცოცხლეს ძველი სპექტაკლების ,,ხარჯზე” განაგრძობს.

აღნიშნულის დასამტკიცებლად, თუმანიშვილის, მარჯანიშვილისა და რუსთაველის სახელობის თეატრებში დადგმული სპექტაკლებიც კმარა, ესენია: ,,ბაკულას ღორები” (რეჟისორი - მიხეილ თუმანიშვილი, 1973 წ.), ,,არტ ხელოვნება” (რეჟისორი - თემურ ჩხეიძე, 1999 წელი), ,,როგორც გენებოთ ანუ შობის მეთორმეტე ღამე” (რეჟისორი - რობერტ სტურუა, 2001 წ.). აუ, როდინდელი სპექტაკლებია... თუმცა, ისიც ხომ ფაქტია, რომ მაყურებელი მათ სანახავად დადის, რადგან დარწმუნებულია, რომ მოტყუებული არ დარჩება. წარმოდგენა თუ კარგია, რამდენიმე მოქმედებიანიც რომ იყოს, მისი ნახვის მოთხოვნილება თანამედროვე ადამიანსაც უჩნდება.

დრამატულ თეატრებზე საუბრისას, ყურადღების ცენტრში, უმეტესად, ეს სამი თეატრი ექცევა ხოლმე. 2008 წლის თეატრალური სეზონი სამივე მათგანისთვის საიუბილეო აღმოჩნდა: თუმანიშვილის სახელობის თეატრს დაარსებიდან 30 წელი შეუსრულდა (მას სათავეში ქეთი დოლიძე ჩაუდგა), მარჯანიშვილის სახელობის თეატრს - 80, ხოლო რუსთაველის სახელობის თეატრს - 130.

თბილისის სხვა თეატრებს რაც შეეხება, მართალია ფუნქციონირებს სარდაფი (რუსთაველსა და ვაკეში), რომლის შემოქმედებითი ბირთვიც ახლა მარჯანიშვილის თეატრშია ,,გადასროლილი”, თავისუფალი თეატრი, სადაც დღემდე ყველაზე მოთხოვნადი სპექტაკლია 2000 წელს განხორციელებული ,,ჯინსების თაობაა”, სამეფო უბნის თეატრი, რომელსაც გამოცოცხლება მხოლოდ მაშინ დაეტყო, როდესაც 25 წუთიანი სპექტაკლების ფესტივალს უმასპინძლა (ჟიურის თავმჯდომარე გახლდათ რეჟისორი თემურ ჩხეიძე), ახმეტელის სახელობის თეატრი, სადაც სპექტაკლების სანახავად, როგორც ჩანს, მხოლოდ ,,იქაურების” ნაცნობ-მეგობრები დადიან და ალბათ, ამიტომ არიან გადაჩვეულნი რიგითი მაყურებლის სტუმრობას, რომელსაც პრემიერაზე პროგრამა მაინც უნდა დაახვედრო იმისათვის, რომ გაგიცნოს და ახალგაზრდებიც შემოქმედებით სტიმულს მხოლოდ აკაკი ხიდაშელთან და ლეო ანთაძესთან თანამშრომლობით იღებენ, არსად შეიმჩვენა სიახლე შემოქმედებით ხედვასა თუ საშემსრულებლო ხელოვნებაში. ახალი სპექტაკლები, ცხადია, იდგმება. მათ შორის კი, თითქმის, ვერ ნახავთ ისეთს, რომელიც, ძველი წარმოდგენების მსგავსად, დროს გაუძლებს. ასეთი, 2008 წელს განხორციელებულთაგან, სამწუხაროდ, არ მახსენდება.

ამ სფეროში არსებულ პრობლემებზე მსჯელობა, წესით, თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტიდან უნდა დავიწყოთ, სადაც მომავალ მსახიობებს, რეჟისორებსა თუ დრამატურგებს ,,ზრდიან”. ახალი თაობიდან იმდენად მცირეა პროფესიისადმი ჯანსაღი დამოკიდებულებითა და ნიჭიერებით გამორჩეული მსახიობების ჩამონათვალი, რომ უნდა გამოვარჩიოთ რუსთაველის თეატრის დასის წევრი გოგა ბარბაქაძე, რომელმაც წელს თავი ექსპერიმენტული თეატრის სცენაზე განხორციელებულ სპექტაკლში - ,,სტუმარი” (2008 წ.) განსახიერებული უცნობის როლით დაგვამახსოვრა. ის ამ წლის საუკეთესო მამაკაც მსახიობად შეიძლება ვაღიაროთ.

უპირველესად კი, სპექტაკლი ,,სტუმარი” წარმატებული დებიუტი აღმოჩნდა რეჟისორ გოშა გორგოშაძისთვის, რომელმაც სცენაზე თანამედროვე დრამატურგის - ერიკ-ემანუელ შმიტის პიესა გააცოცხლა და მიზანს ახალგაზრდა მსახიობების დახმარებით მიაღწია. პიესა ქართულ ენაზე ქეთი კვანტალიანმა თარგმნა და ,,თუმანიშვილის სახელობის ფონდის” ინიცატივით ჩატარებული პიესების კონკურსზე გამარჯვებულად დასახელდა.

თუ ქართული თეატრების რეპერტუარს გადავავლებთ თვალს, დავრწმუნდებით, რომ დრამატურგიის თვალსაზრისით, ერთფეროვან მასალასთან გვაქვს საქმე. ერთიდაიგივე პიესა აქ ერთდროულად რამდენიმე თეატრის სცენაზე იდგმება. ამის მთავარი მიზეზი კი ის არის, რომ საქართველოში მთარგმნელობითი საქმიანობა არ ვითარდება, ეს საქმე იმდენად შრომატევადი და დაუფასებელია, რომ თუ პრიორიტეტული არ გახდა, არაფერი შეიცვლება. აღარაფერს ვამბობ რეგიონალურ თეატრებზე, სადაც, ფუნქციის შენარჩუნების თვალსაზრისით, მდგომარეობა იმდენად მძიმეა, რომ ცალკე საუბრის თემაა. თუმცა, მხოლოდ თარგმანის პრობლემა არ არის მიზეზი იმისა, რომ ჩვენს რეპერტუარში უმნიშვნელო ადგილი უჭირავს თანამედროვე ავტორების დრამატურგიას. აბა, რა ხდება? ის რომ ქართველ რეჟისორებს კითხვა ეზარებათ, მწიგნობრობა სულაც არ არის საჭირო იმისათვის, რომ დაინტერესდე მოიძიო ლიტერატურე, რომელიც თანადროულია და შეეხება იმას, რაც თავად გაწუხებს, რაც სათქმელს ბადებს... რუსული ენის არცოდნა მოდური წლევანდელი აგვისტოს მოვლენების შემდეგ არ გამხდარა. ქართველი ახალგაზრდებისთვის მასზე საჭირო და გამოსადეგარი ახლა ინგლისურია. მათ შორის კი, იშვიათად შეხვდებით ისეთს, რომელიც ცოდნას, თუნდაც, უცხოენოვანი პიესების თარგმნით იმტკიცებს. იმათ კი, ვისაც რუსული ჯერ კიდევ ახსოვს, ამ ენაზე თარგმნილი ლიტერატურის წაკითხვაც კი ეზარება. აბა, სხვა რა გითხრათ, რით გაგახაროთ...

ყველაფერი მუქ ფერებში რომ არ დავხატო, წლის თეატრალურ მოვლენას გავიხსენებ. მარჯანიშვილის თეატრის საიუბილეო ღონისძიება ორგანიზებად თუნდაც მხოლოდ იმიტომ ღირდა, რომ საქართველოში ცნობილი ლიტველი რეჟისორის - ეიმუნტას ნეკროშიუსის შემოქმედებითი ჯგუფი ჩამოსულიყო. მათ ქართველ მაყურებელს ნეკროშიუსის გახმაურებული სპექტაკლი, შექსპირის ,,ოტელოს” ორიგინალური ვერსია შესთავაზეს. ამ სპექტაკლთან დაკავშირებით გაზეთ ,,24 საათის” ფურცლებზე ნოემბერში დავწერე. თუმცა, კიდევ გავმეორდები და ვიტყვი, რომ ლიტველების წარმოდგენამ კიდევ ერთხელ დაგვარწმუნა იმაში, რომ მისი ხანგრძლივობის მიუხედავად, თუ სპექტაკლი საინტერესოა და მას პროფესიონალების ხელი ეტყობა, თანამედროვე მაყურებელსაც შესწევს უნარი სამ მოქმედებას გაუძლოს და დარბაზის დატოვების სურვილი არ გაუჩნდეს. მე არ მინახავს, მაგრამ მოწონება დაიმსახურა, ასევე, ლიტველი რეჟისორის სპექტაკლმა ,,ზაფხულის ღამის სიზმარი”. წლის ერთობლივ - ქართულ-უცხოურ ექსპერიმენტს რაც შეეხება, ამ თვალსაზრისით საინტერესო აღმოჩნდა პიერ მენიეს მიერ მარჯანიშვილის თეატრის მცირე სცენაზე გათამაშებულ წარმოდგენა, სახელწოდებით ,,არეულობის შუაში”, სადაც ფრანგ რეჟისორთან ერთად, ქართველი მსახიობი გიორგი ნაკაშიძეც მონაწილეობდა.

ქართულ სინამდვილეში კი, დაუვიწყარ სანახაობად იქცა 2004 წელს, რეჟისორ რობერტ სტურუას მიერ განხორციელებული ,,სტიქსის” მეორე დაბადება. სპექტაკლს განსაკუთრებული ხიბლი ცოცხალმა შესრულებამ შესძინა, რაც სტურუას 75 წლისთავთან დაკავშირებით ორგანიზებული კვირეულის ფარგლებში ჩაეწერა. რეჟისორმა გია ყანჩელის მუსიკაზე აგებულ მოქმედებაში, მსახიობების გვერდით, სიმფონიური ორკესტრი, დირიჟორი - ნიკა მემანიშვილი, ვოკალისტთა გუნდი და ახალგაზრდა მევიოლინე - ბენჟამენ გილმორი ჩართო.

კინომსახიობთა თეატრთან დაკავშირებით, ყურადღებას მხოლოდ ერთ ფაქტზე გავამახვილებ: თეატრს, რომელმაც სეზონი დაგვიანებით, მაგრამ მაინც გახნა, დასში მსახიობი რამაზ იოსელიანი დაუბრუნდა, რომელიც ბოლო ხანებში გორის თეატრში მუშაობდა. ნიჭიერი მსახიობის ოსტატობაში სეზონის გახსნის დღეს კიდევ ერთხელ დავრწმუნდით, როდესაც მან სპექტაკლში ,,ბაკულას ღორები” ითამაშა. იმედს ვიტოვებთ, რომ ამ მსახიობის შემოქმედებით შესაძლებლობებს თეატრი მაქსიმალურად გამოიყენებს.

ახლა ერთ ახირებაზეც მინდა ვთქვა. მაშინ, როდესაც საფრანგეთში, თეატრალურ ფორუმზე, ხელისუფლებასა და თეატრს შორის არსებულ ურთიერთობებზე მსჯელობდნენ, თბილისში ვარსკვლავებს ხსნიდნენ. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ მეტი საქმე არ გვაქვს და მსახიობების შემოქმედებასაც მხოლოდ ამ ფორმით ვაფასებთ. ასეთი წესის თანახმად, წლევანდელ ვარსკვლავებად კარლო საკანდელიძე, გივი ბერიკაშვილი და კახი კავსაძე ,,აღიარეს”.

აღსანიშნავია, რომ მსახიობთა შემოქმედებითი ღვაწლის დაფასებაში წვლილი კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტრომაც შეიტანა. კერძოდ, ქართული პროფესიული თეატრალური ხელოვნების განვითარების ეგიდით, რუსთაველის თეატრის მცირე სცენაზე დაიდგა სპექტაკლი - ,,მოხუცი ჯამბაზები”, სადაც მაყურებელი უფროსი თაობის მონატრებულ მსახიობებს შეხვდა. მასში მონაწილეობდნენ: ზინა კვერენჩხილაძე, მედეა ჩახავა, ზაზა ლებანიძე, მარი ჯანაშია, მარინა კახიანი, კახი კავსაძე, გურამ საღარაძე და ჯემალ ღაღანიძე, წარმოდგენის რეჟისორია გოჩა კაპანაძე.

წლის დანაკლისის აღსანიშნავად, რომელიმე გარდაცვლილი შემოქმედი უთუოდ გამომრჩება. ამჯერად, მათ შორის მხოლოდ ორს - სოფიკო ჭიაურელსა და ახლადშესვენებულ დავით იაშვილს დავასახელებ.

ამ წლის სიახლედ შეიძლება მივიჩნიოთ, ახალგაზრდების დაოსტატებისა და თანამედროვე დრამატურგიის გაცნობის საქმეში საინტერესო პროცესების წარმართვის იმედად ქცეული ხელშეკრულება, რომელიც რუსთაველისა და დიდი ბრიტანეთის ნაციონალურ თეატრებს შორის გაფორმდა და მიზნად ისახავს: ახალგაზრდა რეჟისორებთან თანამშრომლობას, თანამედროვე პიესების პოპულარიზაციასა და ახალი რეპერტუარით ფართო აუდიტორიის დაინტერესებას.

სიტყვა კვლავ ახალგაზრდების დაოსტატებაზე ჩამოვარდა და ამ საქმეში, ვფიქრობ წვლილს შეიტანს ახლადჩამოყალიბებული სამაგისტრო პროგრამა, რომელიც მომავალ რეჟისორებს რობერტ სტურუას თაოსნობით აღზრდის.

სულ ბოლოს კი, ახალგაზრდა ქართველ რეჟისორებს ვურჩევ, სანამ თანამედროვე დრამატურგიის ნიმუშებს დიდი ბრიტანეთის ნაციონალური თეატრის დახმარებით გაიცნობენ, ახლადშექმნილი ქართული პიესები გადაიკითხონ. გუშინ, კინომსახიობთა თეატრში, ახალი ქართული პიესის კონკურსის გამარჯვებულები გამოავლინეს. ის მიხეილ თუმანიშვილის სახელობის ფონდის ეგიდით ჩატარდა (დამაარსებელი მანანა ანთაძე). წლევანდელ კონკურსზე სულ 33 პიესა შევიდა. საუკეთესოების გამოსავლენად, ჟიურიმ, დაახლოებით, ოთხი საათი იმსჯელა. მათი გადაწყვეტილების თანახმად, პირველი პრემია არ გაიცა, II პრემია და 1000 ლარი მიენიჭა ლალი კეკელიძეს, პიესისათვის ,,მკვდარი საათი“, ხოლო III ადგილი კონკურსის ორმა მონაწილემ - დათა თავაძემ და ლიკა მოლარიშვილმა გაიყო, მათ 500-500 ლარი ერგოთ. ასევე გაიცა ორი წამახალისებელი პრემია, რომელიც ,,ცხელი შოკოლადის“ და ,,ანაბეჭდის“ ერთი წლით უფასოდ გამოწერას ითვალისწინებს, რომელიც თამარ ბართაიასა და დათო გაბუნიას მიაკუთვნეს.

ახალი ქართული პიესები დაწერილია. დავიჯერო, ქართველ რეჟისორებს არც ერთი არ დააინტერესებს?

თუ არ გსურთ, რომ ფსიქიატრს ეჩვენოთ...

... ამისათვის, ლევან გველესიანისა და მამუკა ცეცხლაძის ,,ვეფხისტყაოსანი” უნდა წაიკითხოთ !

გუშინ მხატვრობის ხელშემწყობთა საზოგადოებამ ახალსახლობა აღნიშნა. ლია შველიძისა და მამუკა ცეცხლაძის ძალიასხმევით დაარსებულმა ,,სამხატვრო სტუდიამ ყველასათვის” ბინა იერუსალიმის ქუჩაზე დაიდო, სადაც გაიმართა პრეზენტაცია წიგნისა ,,მოგითხრობთ შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანს”. 

ეს გამოცემა ,,GEOEX PUBLIშHING”-ის პროდუქტია, ამასთან, ძალიან საჭირო და მართლაც საინტერესო. საჭირო იმ თვალსაზრისით, რომ ეხება ნაწარმოებს, რითაც თავი მოგვაქვს, მაგრამ, სინამდვილეში, მას ბევრი აღარ კითხულობს. სკოლაში ,,ვეფხისტყაოსანს” ნაწილ-ნაწილ, თავებად ასწავლიან და მოსწავლეებმაც პოემის შინაარსი, უმეტესად, არ იციან... თუ იციან და, ცდილობენ ამით დაკმაყოფილდნენ და წიგნი გვერდზე გადადონ. ამ ნაწარმოების მიმართ გაჩენილ ნიჰილისტურ დამოკიდებულებაში ხშირად ქართული ლიტერატურის პედაგოგებსაც ადანაშაულებენ, რადგან მიიჩნევეს, რომ ისინი მოსწავლეებს პოემას სათანადოდ ვერ უხსნიან და შესაბამისად, ახალგაზრდებს მისადმი ინტერესსაც უკლავენ. სხვები ასეთ ტენდენციას ,,საშუალო განათლების გაუაზრებელ პროგრამას” მიაწერენ და თვლიან, რომ ასეთი მნიშვნელობის, მხატვრული და ენობრივი თვალსაზრისით განსაკუთრებული მასალა, ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებების მსგავსად, უფრო მაღალ კლასებში უნდა ისწავლებოდეს. მოკლედ, ის, რომ ,,ვეფხისტყაოსანი” მივიწყებულია და მას ახლა, როგორც არასდროს, პოპულარიზაცია სჭირდება, ფაქტია! 

რატომაა ეს გამოცემა საინტერესო? კულტურულად მომზადებულ და მაღალ პოლიგრაფიულ დონეზე გამოცემულ წიგნში მთხრობელი - ლევან გველესიანი ,,ვეფხისტყაოსანს” გამართული ქართულით გვიყვება, თხრობაში საოცრად თავისუფალია, არც პარალელებით იზღუდება და თამამ განცხადებებსაც აკეთებს. ამის მაგალითებს წიგნში თავად აღმოაჩენთ, რამდენიმეს კი, ოდნავ ქვემოთ, მეც შემოგთავაზებთ. 

ეს წიგნი ხელში პრეზენტაციამდე რამდენიმე დღით ადრე ჩამივარდა. ამ გამოცემასთან ერთად წასაკითხად, სრულიად შემთხვევით, სასწაული დამთხვევაა, თამარ ერისთავის ,,ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები”, ანუ ,,ვეფხისტყაოსნის” სიუჟეტის მეორე განზომილება” შემომთავაზეს, სადაც ავტორი აცხადებს, რომ პოემა დემნა ბაგრატიონმა რუსთაველის სახელით (,,რუსთველისად ამისა”) დაწერაო, იქვე იმასაც დასძენს, რომ ,,ალბათ, არც თამარის ეპოქაში, არც მომდევნო ახლო ხანაში არ გავრცელებულა პოემის ხელნაწერი იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ თანამედროვეთაგან ბევრს შეეძლო ამოეცნო მასში დაფარული საიდუმლო; ამიტომ, ძნელი სათქმალია, - როდის დაიწყო მისი ტრიუმფალური სვლა საქართველოში. ერთი რამ კი ცხადია: - ,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორი თავის მკითხველად საქართველოს გულისხმობდა, - მომავალსა და მარადისს”. თამარ ერისთავის ეს წიგნი 1995 წელს არის გამოცემული. მართალია, ლევან გველესიანი თავის თხრობაში მსგავსი საკითხებით არ ინტერესდება, სამაგიეროდ არანაკლებ ,,საორჭოფო” საქმეს სჩადის და გვიყვება ,,ვეფხისტყაოსანს” თანამედროვე ენით, კომენტარებითა და შენიშვნებით. 

აღსანიშნავია, რომ წიგნი - ,,მოგითხრობთ შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანს” იმ დიდი პროექტის შემადგენელი ნაწილია, რომელიც ,,GEOEX PUBLIშHING”-მა წამოიწყო და მიზნად კონკრეტულად ამ ნაწარმოების პოპულარიზაციას ისახავს. ამ პროექტის ხელმძღვანელია შავლეგო შავერდაშვილი, რომელიც გვპირდება, რომ მომავალში კიდევ არაერთი ახალი გამოცემით დაგვაინტერესებს. მანამდე კი, გვთავაზობს წიგნს, რომლის რედაქტორია მანანა კარტოზია, დამკაბადონებელი – მაკა ცომაია, სტილისტ-კორექტორი – თამუნა ღონღაძე, დიზაინერი – გიორგი ბოხუა. 

ვინ არის და რას წარმოადგენს ლევან გველესიანი? ის უკვე თხუთმეტი წელია, რაც ოჯახთან ერთად, გერმანიაში ცხოვრობს. განათლებით ეკონომისტი, ფილოსოფოსი და ორგანიზაციის განვითარების ექსპერტი ხშირად მონაწილეობს სახელმწიფო და კერძო საერთაშორისო პროექტებში, არის ასზე მეტი სამეცნიერო, ბელეტრისტიკული და პუბლიცისტური სტატიის ავტორი ქართულ, გერმანულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე... 

  ,,ღმერთმა მარგუნა, რომ ინგლისურად, გერმანულად და რუსულად ყველა მნივნელოვანი ავტორის ყველა მნიშვნელოვანი ნაწარმოები წამეკითხა. ქადილად არ ჩამომართვათ და ცოტა ფრანგულს, პოლონურს, ესპანურსა და იტალიურსაც შევწვდი. ღმერთის წინაშე ვფიცავ, რომ ,,ვეფხისტყაოსნის” შესადარი რამ ვერსად აღმოვაჩინე. შექსპირიც გადასარევია, დანტეც, სერვანტესიც, გოეთეც და ჩემი საყვარელი პუშკინიც, მაგრამ ის, რაც რუსთაველმა დაწერა 850 წლის წინ, - შეუდარებელია. დასანანია, რომ ქართული, მსოფლიო ენა არ არის: ერთი თანამედროვე მწერლის პერიფრაზირებას გავაკეთებ და ვიტყვი, რომ ,,ვეფხისტყაოსნის” ორიგინალში წაკითხვის სიამოვნება მხოლოდ ცოტას გვერგო”, - აღნიშნავს ავტორი, რომლის სითამამე წინასიტყვაობამდე მოცემულ სამ შენიშვნაშიც კარგად იკითხება. აი, ისინიც: ,,თუ თავიდანვე ვერ კითხულობთ ,,ვეფხისტყაოსანს”, ჯერ ეს წაიკითხეთ და მერე აიცულებლად წაიკითხეთ ორიგინალი. თუ ორიგინალმა სიამოვნება არ მოგანიჭათ, ვიზიარებ თქვენს მწუხარებას, თქვენ აღარაფერი გეშველებათ. თუ ორიგინალი გაიგეთ და მაინც ფიქრობთ, რომ ეს პოემა რომელიმე ნაწარმოებს ჩამოუვარდება მსოფლიო ლიტერატურაში, ეჩვენეთ ფსიქიატრს”. 

ამ ავტორის კრიტიკა არ ასცდებაო, ალბათ ფიქრობთ... ამას, თითქოს, ელოდება კიდეც, რადგან წინასიტყვაობას ის აი, ასეთი სიტყვებით იწყებს: - ,,კრიტიკა მომელის, ვიცი. ჯერ რუსთველოლოგების იმ არმიისაგან, რომელთაც დისერტაციები და აკადემიკოსობები უპყრიათ. მერე მოყვარულთაგან, რომელნიც ,,ვეფხისტყაოსანს” მკრეხელობისგან იცავენ, გახევებულ რამედ მიიჩნევენ და თავს დაჰფოფინებენ”, თუმცა, მოსალოდნელზე მსჯელობას ამასაც მოაყოლებს: - ,,პროფესიონალებს ვთხოვ, საქმიანი კრიტიკა გამოთქვან და თავი შეურაცხყოფილად არ იგრძნონ; რუსთაველი ისევეა ჩემი, როგორც ნებისმიერი ქართველისა თუ ვინმე სიტყვას შემაშველებს, მადლობელი დავრჩები და თუ თავს დამცირებულად იგრძნობს, გულახდილად მითხრას”.

 წიგნში კარგად ჩანს, რომ მისი ავტორის მიზანი არ გახლავთ რუსთაველის პოემის აკადემიურად გაშუქება. მისი მთავარი ამოცანაა: ,,ქართველებმა ისევ შეისისხლხორცონ თავიანთი იდეოლოგია; გაიგონ და ისწავლონ რუსთაველი”.  

იმისათვის, რომ ამ წიგნით მეც დაგაინტერესოთ, ისევ მთხრობელს მივუბრუნდები და მის კომენტარებს უკომენტაროდ მოვიშველიებ. მაგალითად, პოემის ერთ-ერთ ტაეპზე - ,,დახოცეს და ამოწყვიტეს, ცათა ღმერთი შეარისხეს”, ავტორი ასეთ კომენტარს აკეთებს: - ,,რასაკვირველია შერისხდებოდა ღმერთი, როცა ორი სნობი, სანაძლეოს გამო, ათასობით ცხოველს გაწყვეტს. არც ავთანდილს, არც როსტევანს, ამ ცხოველების განადგურება არ ჭირდება. ერთიც და მეორეც ამას საკუთარი ვაჟკაცობის დასამტკიცებლად აკეთებს. არ ჯობდა, უბრალოდ სამიზნეში ესროლათ?” 

 ლევან გველესიანი ყურადღებას გაკვრით ნაწარმოების ეროტიულ მხარეზეც ამახვილებს. ერთ-ერთ სცენაზე ამბობს: ,,ამ სურათს იმხელა ეროტიული გამოსხივება აქვს, რომ გასაგები ხდება რატომ წვავდა კოცონზე ეკლესია რუსთაველის უკვდავ ნაწარმოებს. თუმცა, ერთი რუსი მწერლის ნათქვამს გავიხსენებ: ხელნაწერები არ იწვიან! არ დამწვარა ,,ვეფხისტყაოსანიც”. 

 ღიმილისმმომგვრელია ადგილები წიგნში, სადავ ავტორი თხრობას აი, ასე წყვეტს და ამასთან, საოცარ პარალელებსაც აკეთებს: ,,აქ, ახლა ავთანდილს მოვუბოდიშებ და ისევ ჩავერევი თხრობაში. ეს ტაეპი ერთ-ერთი უძლიერესია ,,ვეფხისტყაოსანში”. აი, რას ათქმევინებს რუსთაველი ავთანდილს და უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ეს იდეოლოგიაცაა, რაც რუსთაელმა ქართველებს დაგვიტოვა საუკუნოდ: ,,ხამს მოყვარე მოყვრისათვის თავი ჭირად არ დამრიდად, გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული გზად და ხიდად: კვლა მიჯნურსა მიჯნურობა ჭირი უჩნდეს ჭირად დიდად, აჰა, მაქვსცა უმისობა ლხინი არმად, თავი ფლიდად! ვისაც ჰგონია, რომ ეს იდეოლოგია მოძველებულია, ვუპასუხებ ჯონ ლენონის ფრაზით: ალლ ყოუ ნეედ ის ლოვე (ერთადერთი, რაც გვჭირდება, სიყვარულია!). რუსთაველი თითქმის იგივე აზრს გამოთქვამს 850 წლით ადრე და განსაკუთრებით ამახვილებს ყურადღებას მეგობრობაზე. რუსთაველი აბსოლუტურად თანამედროვეა. 

 წიგნი, რომელიც თავებად არის დაყოფილი, მისი აბზაცები კი ერთმანეთისგან ისეა დაშორებული, რომ ადვილი აღსაქმელი იყოს, მთხრობელი ,,ვეფხისტყაოსნის” შესწავლის საკუთარ გამოცდილებასაც იხსენებს: ,,ვეფხისტყაოსნის” მომდევნო ოცი სტროფი სკოლაში ზეპირად მასწავლეს. მაშინ ვერ ვხვდებოდი, თუ რა საჭირო იყო ამ რთული, თექვსმეტმარცვლიანი ლექსით დაწერილი ტექსტის დაზეპირება. შემდეგი ორმოცი წლის განმავლობაში აღმოვაჩინე, რომ ეს თავი მართლაც დასაზეპირებელია და იგი, ყველამ, უკლებლივ ყველა ქართველმა, ზეპირად თუ არა, თხრობით მაინც უნდა იცოდეს და საკუთარი ცხოვრების დირექტივად გაიხადოს. ეს იმიტომ, რომ გავბედავ და ვიტყვი: ქართულ ლიტერატურაში ამ სტრიქონების შესადარი არაფერი შექმნილა. ავთანდილის ანდერძის ღირსება არა მარტო მისი პოეტური მხარეა, რომელიც რუსთაველთან თანაბრად ძლიერია მთელს პოემაში, არამედ არსობრივი. ის, რაც ითქმება ამ ოციოდ სტროფში, დაამშვენებდა მსოფლიოს ნებისმიერ ლიტერატურას”, ან კიდევ: ,,გველსა ხვრელით ამოიყვანს ენა ტკბილად მოუბარი”, - წესით ეს ფრაზა დეილ კარნეგის ქართულ გამოცემას უნდა წავუმძღვაროთ და ზოგ ჩვენს პოლიტიკოსს ზეპირად ვასწავლოთ”...  

კომენტარების პარალელურად კი, ამბავს ის აი, ასეთი ენით ყვება: ,,ასმათს ცოტა ეწყინება მისი პატრონის ამგვარი გაკრიტიკება და თავის პასუხში მოულოდნელად ისეთ ღრმა სოციალურ-ფსიქოლოგიური ცოდნა და მჭევრმეტყველება გამოამჟღავნა, რომ ავთანდილი პასუხით, ცოტა არ იყოს დაიბნა კიდეც. აი, რა უთხრა ასმათმა ავთანდილს ტარილეის გასამართლებლად: ადამიანის ფსიქიკის სამი ნაწილი, - ემოციური, ცნობიერი და განსჯითი - ერთმანეთთან - მყარად არის დაკავშირებული, თუმცა, გადაწყვეტილების მიღებისას ემოციური ნაწილი დომინირებს. ვინც ემოციურად ჩლუნგია, მას სოციუმი უარყოფს. შენც ხომ იცი, ეს ჩვენი ტარიელი რა ემოციური ვინმეა და რატომ გწყინს; ხომ გაიგონე, რასაც მოგიყვა და ამგვარი ამბების გადამტანი საერთოდ როგორ არის ცოცხალი?” 

 ცალკე აღნიშვნის ღირსია, ამ წიგნის გაფორმება. გამოცემა მამუკა ცეცხლაძის ,,ვეფხისტყაოსანის” თემაზე 2006 წელს შექმნილი ნამუშევრებით არის ილუსტრირებული ამ მხატვარს წარსდგენა არ სჭირდება, შესაბამისად ყურადღებას მის, როგორც ამ წიგნის ილუსტრატორის, მთავარ ღირსებაზე შევაჩერებ. მხატვარი პერსონაჟებისა და სცენების პირდაპირ და მკაფიო ხატებას კი არ გვთავაზობს, არამედ, საშუალებას გვიტოვებს ყველაფერ ამას ფრთები სრულად საკუთარ წარმოსახვაში შევასხათ. ნამუშევართაგან, რომლებიც გუშინ სტუდიის კედლებზეც გამოეფინათ, განსაკუთრებულია: ,,შეხვედრა ტარიელისა და ვეფხვის”, ,,დავარი”, ,,გველი და მზე”, ,,ტარიელის ხმლის ვადა”, ,,ქორწილი ინდოეთში ღამით”, ,,ამბორი” და სხვა.  

საინტერესო აქცენტებით, დამაჯერებლობით, უჩვეულო პარალელებითა და ოდნავ, იუმორით გაჯერებული თხრობა, ვფიქრობ, ამ წიგნისადმი ინტერესს არაერთ მკითხველს გაუჩენს. მისი წაკითხვის შემდეგ კი, წიგნის რედაქტორის – მანანა კარტოზიას თქმისა არ იყოს, დავრწმუნდებით ვართ თუ არა მზად იმისათვის, რომ ეს წიგნი მივიღოთ.

ისე, შემთხვევით, როგორც წესი არაფერი ხდება და ალბათ, ესეც ლოგიკურია, რომ მაშინ, როცა პროზად მოთხრობილი ,,ვეფხისტყაოსანის” გამოცემას ვზეიმობთ, პარალელურად, ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ,,ვეფხისტყაოსანის” ხელნაწერებია ექსპონირებული. ასე, რომ ვიდრე 2016 წელს შოთა რუსთაველის დანადებიდან 850 წლისთავს აღვნიშნავდეთ, 2008 წლის ნოემბრერი ,,ვეფხისტყაოსანის” თვედ შეიძლება გამოვაცხადოთ. 
   

ასე არ ხდება! ასე არ შეიძლება! ასე არ არის სწორი!

ამ რეპლიკას ჰელგა პოლაკის როლის შემსრულებელი, მსახიობი ნატო ებანოიძე ამბობს სპექტაკლში ,,ხანუმა” (რეჟისორი - ლევან წულაძე). აი, ასე აფასებს ჟენევიდან საქართველოში მოხვედრილი პერსონაჟი ქართველების ცხოვრების წესს, ადათებსა და ტრადიციებს... თუ ჰელგას დავესესხები, მისი რეპლიკა ამავე სპექტაკლის მისამართით შეიძლება გამოვიყენო. რა არ შეიძლება და არ არის სწორი? გეტყვით!

ავქსენტი ცაგარელის ,,ხანუმა” 1882 წელს დაიწერა. ამ კომედიის სიუჟეტი ქართველებმა ბევრჯერ გააცოცხლეს, მაგალითად: 1926 წელს, ალექსანდრე წუწუნავას ამავე სახელწოდების ფილმი გადაიღო, 1942 წელს ვასო ყუშიტაშვილმა მარჯანიშვილის თეატრში დადგა (ხანუმას როლს ელისაბედ ჩერქეზიშვილი ასრულებდა), ეს პიესა საფუძვლად დაედო ვახტანგ ტაბლიაშვილისა და შალვა გედევანიშვილის ფილმს ,,ქეთო და კოტე” (1947 წ.), რუსთაველის თეატრში ჯერ ვასო აბაშიძემ განახორციელა (1882 წ.), მოგვიანებით კი - რობერტ სტურუამ (1968 წლის სპექტაკლი უფროსი თაობის მაყურებელს დღემდე ახსოვს და უყვარს).

,,ხანუმა” იდგმებოდა საქართველოს რეგიონებში, თეატრალურ ინსტიტუტში და შეიძლება ითქვას, რომ არ არსებობს ქართული სცენა, სადაც არ უთამაშიათ. თუმცა, ნებისმიერი არჩევანი მხოლოდ იმ შემთხვევაშია გამართლებული თუ ის გააზრებულია და სიტუაციიდან თავის დაღწევის გზა ან საშუალება არ არის. რა მოხდა ამჯერად?

ლევან წულაძემ ,,ხანუმა” პირველად 2004 წელს, ვაკის თეატრალურ სარდაფში დადგა. ამ სპექტაკლის აღდგენა მარჯანიშვილის თეატრის 80 წლის იუბილესთვის მოინდომეს, მაგრამ გასული წლის აგვისტოს მოვლენებმა ამ ჩანაფიქრის სრულყოფას ხელი შეუშალა. როდესაც რეჟისორს უკვე განხორციელებულის აღდგენის მიზეზი ვკითხეთ, მან გულწრფელად გვიპასუხა, რომ ,,ხანუმას” აღდგენა არ უნდოდა, რადგან არ სურდა მიბრუნებოდა იმას, რაც უკვე განვლილი ეტაპია და შესაბამისად, ნაკლებად საინტერესო. თუმცა, მან ამ საქმეს ხელი მაინც მოჰკიდა. ,,ის მაყურებელს მოენატრა... ამასთან, აღმოჩნდა, რომ მსახიობების მეხსიერებაშიც ცოცხალია”, - გვითხრა ლევან წულაძემ. მან ცვლილებებთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ სპექტაკლში რამდენიმე მსახიობისა და დეკორაციების გარდა არაფერი შეცვლილაო... არადა, სულ სხვა წარმოდგენა ვიხილეთ. სიახლეებმა ის მნიშვნელოვნად გადაასხვაფერა და ვერ ვიტყვით, რომ უკეთესობისკენ. სპექტაკლის მსვლელობისას დავრწმუნდი, რომ წულაძე მის აღდგენას ხელაღებით მოეკიდა, მასზე არ იმუშავა და შემოქმედებითი ჯგუფი თავის ნებაზე მიუშვა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ის ბევრ რამეს აიცილებდა თავიდან.

ლევან წულაძემ ცაგარელის პიესა გადაახალისა. ტექსტის კორექტირება არავის გაკვირვებია, რადგან ის, ძირითადად, სახეშეცვლილი იდგმებოდა და ხელშეუხებელი მხოლოდ მისი სიუჟეტი რჩებოდა. ჯერ კიდევ როდის ჩაერია ამ საქმეში იოსებ გრიშაშვილი _ სწორედ მან გაუკეთა კორექტირება ლიბრეტოს, რომელიც საფუძვლად დაედო ვიქტორ დოლიძის ოპერას ,,ქეთო და კოტე”. გრიშაშვილმა სიკოს და საქოს კუპლეტებიც კი დაწერა... ლევან წულაძემ პიესაზე უფრო მეტი იმუშავა, ვიდრე სპექტაკლზე.

მან შემოიყვანა პერსონაჟი, რომელიც ცაგარელთან არ ყოფილა და ვერც იქნებოდა. თხრობა ნატო ებანოიძის გმირის გამოჩენით იწყება. ჰელდა პოლაკი საქართველოში შემთხვევით აღმოჩნდა - მისი თვითმფრინავი თბილისში ჩამოვარდა. ,,განათებული ევროპის შვილი” წერილს სწერს ,,თავისუფლებისათვის მებრძოლ ოდეოლოგებს”, მის მასწავლებლებს - კლარა ცეტკინსა და როზა ლუქსემბურგს, სადაც მათ საქართველოში ნანახს უამბობს. ,,აქ არც კანონია და არც მოქალაქეობრივი თვითშეგნება... ჩვენ მათ ვერასოდეს გავუგებთ...”, - ამბობს ჰელდა. ეს პერსონაჟი გვიყვება ქართველების თავისებურებებზე, მათ ახირებულობაზე და ხაზგასმით აღნიშნავს ერთ მაგალითს: ,,ქართულ ნაციონალურ სპორტს მუშტიკრივი ქვია”... მისი დასკვნები თუ შედარებები ქართულ რეალობას გვახსენებს, რაც მხოლოდ ტექსტის დამსახურებაა.

პიესისგან განსხვავებით, სპექტაკლში გამძაფრებულია დამოკიდებულება სომეხი ეროვნების წარმომადგენლებისადმი. ცაგარელთან მიკიჩ ტყუილ-კოტრიანცის ქალი, სონა, ქართველი თავადისთვის შეუფერებელი საცოლე არ არის, სპექტაკლში კი - ვანოს (ზუკა პაპუაშვილი) სომეხი სოვდაგარის და მისი ქალიშვილის ხსენებაც არ უნდა. სონას (ეკა ანდრონიკაშვილი) მოსანახულებლად წასვლას ის მხოლოდ იმიტომ თანხმდება, რომ ვალები გაისტუმროს. შეცვლილია პერსონაჟთა სახელები, ჩამატებულია რეპლიკები და დიალოგები სომხურ ენაზე... მაგრამ როგორ თამაშობენ მსახიობები?

პიესა მათ სახასიათო პერსონაჟების შექმნის საშუალებას აძლევს. თუმცა, შემსრულებელთა უმრავლესობა ამოცანას თავს ვერ ართმევს. მასიურ სცენებში ბევრი მოწმესავით დგას და მოქმედებაში არ მონაწილეობს. სპექტაკლის რიტმს მხოლოდ ვატო კახიძის მუსიკა ვერ გამოაცოცხლებს თუ მსახიობებმა არ იმუშავეს, გმირების ხასიათი არ გამოკვეთეს და დამაჯერებელი არ გახადეს.

წარმოდგენა დინამიურობას მოითხოვს, მსახიობები კი ვერ მოძრაობენ. ქორეოგრაფიული ნომრები საკონცერტოს წააგავს, არ ერწყმის დადგმას და ცალკეულ ფრაგმენტებად აღიქმება. განსაკუთრებით ამოვარდნილია მთავარი როლის შემსრულებლის, ეკა ნიჟარაძის გმირი. მისი ხმა კარგად არ ისმის და პერსონაჟის ხასიათი არ იკითხება. მსახიობი პლასტიკას იშველიებს, მაგრამ მისი ცეკვა მთლიანობას იმდენად მოწყვეტილია, რომ ვერ ხვდები რა შუაშია. რატომ ცეკვავს ხანუმა? იმიტომ, რომ გია მარღანიას მიერ ეკა ნიჟარაძესთვის დადგმული ნომერი გვაჩვენოს? ან რატომ გამოცვალეს მსახიობი თუ უკეთესი არ ყავდათ?

ცალკეული ფრაგმენტები ვახსენე და აქვე იმასაც ვიტყვი, რომ მაყურებელი წარმოდგენას დანაწევრებულად მოძრავი დეკორაციის ,,დახმარებითაც” აღიქვამს. სცენები ერთმანეთს მათი აწევ-დაწევით ან გაღება-დახურვით ენაცვლება. ,,ხანუმას” პროგრამაში მითითებულია, რომ მისი მხატვარია ,,ნიკალა და მურაზი”. ფიროსმანის პერსონაჟები უხეშად არის გადმოღებული და მათი კოლორიტი დაკარგულია. აქ ნიკალა არაფერ შუაშია. ეს მურაზ მურვანიძის მხატვრობაა, რომელსაც ძველი თბილისი უნდა გაეცოცხლებინა. მიუხედავად იმისა, რომ ვაკის სარდაფის სცენა გაცილებით პატარა იყო, ცარიელი სივრცე იქ დატოვებული ქონდათ და აქცენტი ფერადოვან კოსტუმებზე იყო გაკეთებული. აქ კი, მოცულობითი და ფიგურატიული დეკორაციები აწვება და ამძიმებს სივრცეს, სადაც ჭრელ სამოსში გამოწყობილი პერსონაჟები მოძრაობენ. მათ შორის ,,გამორჩეულია” ეკა ნიჟარაძის კოსტუმი, რომელიც ამოვარდნილია საერთო ესთეტიკიდან. ხანუმას თეთრზე წითელკონტურებიანი ყვავილებით გაფორემბული კაბა აცვია, მას ყელზე, მაჯებსა და ჩიხტიკობზე გულები აქვს მიბნეული, დაშვებულ ქამარზე კი გამოსახულია სახეები... ეს კოსტუმი იმდენად უგემოვნოა, რომ არამგონია ვინმეს მოეწონოს.

ამ სპექტაკლში ქეთი ცხაკაია ერთადერთია, რომელმაც კიდევ ერთხელ დაამტკიცა, რომ პროფესიონალია. ის ნებისმიერ წარმოდგენაში თამაშობს, საკუთარ თავს რთულ ამოცანებს უყენებს და როლს წარმატებით ასრულებს. სცენაზე ყოფნისას სულ მუშაობს, არ დუნდება. მისი სირანო ბაბო სპექტაკლში საუკეთესოა. მსახიობმა ეს პერსონაჟი ბოლომდე წარმოაჩინა. აქ ყველაზე საინტერესო სცენები სწორედ მის გმირთნ არის დაკავშირებული. თუმცა, მხოლოდ ამ მსახიობის პროფესიონალიზმი და ოსტატობა საკმარისი არ არის იმისათვის, რომ სპექტაკლი შედგეს.

სახასიათო პერსონაჟები შექმნეს მსახიობებმა: ბაია დვალიშვილმა (ქაბატო), ბესო ბარათაშვილმა (მაკარ ტყუილ-კოტრიანცი), ზუკა პაპუაშვილმა (თავადი ვანო ფანტიაშვილი), გია გოგიშვილმა (გიგო), დუტა სხირტლაძემ (სიკო), კახა აბუაშვილმა (საქო). სპექტაკლში მონაწილეობენ: მანანა კოზაკოვა (კნეინა თეკლა), ნიკა კუჭავა (თავადი კოტე ფანტიაშვილი), დიმიტრი ალავიძე (პოლიკარპე გაბუნია), ზაზა გოგუაძე (ვარლამ გურიელი), ონისე ონიანი (დურიკო), გეგი ფალიანი (ტურიკო), ბაჩო დოღონაძე (ყაფლან ამილახვარი), მაკა შალიკაშვილი (ჯამილა), ზურაბ გაგლოშვილი (ჯამალი).

როდესაც რეჟისორს სურვილი არა აქვს აღადგინოს სპექტაკლი, მას გულს ვერ დაუდებს. ამ შემთხვევაში, ალბათ მსახიობებმა იაქტიურეს. თუმცა, ეს საკმარისი საბაბი არ არის იმისათვის, რომ წარმოდგენა რეპერტუარში დაბრუნდეს. ის უპირველესად მაყურებლისთვის იქმნება და არა შემსრულებლებისთვის. თავის დროზე, ლევან წულაძეს უნდოდა ძველი თბილისის სურათები გაეცოცხლებინა, გაეღვიძებინა ნოსტალგია მაშინდელი მულტიკულტურული ქალაქისადმი, მაგრამ აქ მას ამის საშუალება არც მხატვარმა მისცა, არც ქორეოგრაფმა, არც მსახიობებმა, და არც საკუთარმა თავმა.

კმარა იაფფასიანი სატყუარები!

უცხოეთში საგასტროლოდ გატანილი ქართული სპექტაკლების წარმატებებზე წარმოდგენას ხშირად იქაური პრესის გამოხმაურებებზე დაყრდნობით ვიქმნით. სამწუხაროა, რომ ამ დარგის სპეციალისტები საზღვარგარეთ თეატრალურ დასთან ერთად გამგზავრებას იშვიათად ახერხებენ. ამ პრობლემის მოგვარების შემთხვევაში, იქნებ აღარ გაგვჩენოდა ეჭვი იმისა, რომ მხოლოდ დადებით რეცენზიებს ვეცნობით თუ ჩვენი დადგმები იქაც გულწრფელად მოსწონთ...

საქართველოში ჩამოტანილ სპექტაკლებს ქართველი მაყურებელი არ აკლდება, რადგან განსხვავებულისა და მისთვის უჩვეულოს ნახვის სურვილი ამოძრავებს. თუმცა, თეატრალების დაინტერესება, ალბათ, იმითაც არის განპირობებული, რომ უნდათ პარალელი გაავლონ, შედარება მოახდინონ და საკუთარი თვალით დარწმუნდნენ ნამდვილად მოძველდა თუ არა ქართული თეატრალური გამომსახველობითი ხერხები და შესაბამისად, დიდად ჩამოვრჩებით თუ არა ევროპას ან ამერიკას.

ქართველი მაყურებელი, რომელსაც სპექტაკლზე დასწრების კულტურა აქვს, ნებისმიერ შემოთავაზებას, იქნება ეს მისთვის გასაგებ თუ გაუგებარ ენაზე, იღებს და ეცნობა. ის განწყობილია, რომ მხოლოდ ერთი მიზანსცენის, რომელიმე მსახიობის, რეჟისორის ან დრამატურგიის მოწონების შემთხვევაშიც კი, შემოთავაზებული წარმოდგენა გაამართლოს და ოვაციებიც არ დაიშუროს. თუმცა, ამ შემთხევაშიც კი, ყველაფერს აქვს საზღვარი და მოთმინებაც არის და მოთმინებაც...

ეს ყველაფერი იმიტომ ავღნიშნე, რომ მთავარზე გითხრათ.

იტალიის საელჩომ საქართველოში კოტე მარჯანიშვილის სახელობის თეატრში იტალიური სპექტაკლის, სახელწოდებით ,,Iნ Fრა ლი ცასი დელლა ვიტა...”, სანახავად მიგვიწვია. მაყურებელი მივიდა, მაგრამ სპექტაკლის მსვლელობისას დარბაზში ვეღარ გაჩერდა და გამოსვლა დაიწყო. წარმოდგენა ბევრმა დატოვა, ვეღარ გაძლო - ამჯერად ძალიან მდარე ხარისხის სატყუარა შემოგვთავაზეს...

საინტერესოა, კითხვაზე: - რა პრინციპით არჩევთ სპექტაკლებს აქ ჩამოსატანად?, რას მიპასუხებდა ამ წარმოდგენის საქარეთველოშო ჩვენების ინიციატორი. იმედგაცრუებული მაყურებელი დარბაზიდან გაბრაზებული სახით ან ისტერიული სიცილით გამორბოდა. იმათ კი ვინც დარბაზში მაინც დარჩა, ნახვარსაათიან ,,პაკლონს” ვაჟკაცურად გაუძლო.

საზოგადოებისთვის იტალიურ ენაზე დაბეჭდილი პროგრამები მოამზადეს. თუმცა, ეს წარმოდგენა მხოლოდ იტალიური ენის მცოდნეთათვის არ იყო გამიზნული, რადგან თითქმის სულ უსიტყვოდ მიმდინარეობდა. შესაბამისად, ორგანიზატორებს პროგრამის ტექსტი ქართულად მაინც რომ ეთარგმნათ, იქნებ გაგვეგო რა დონის შემოქმედებით გაერთიანებასთან გვქონდა საქმე. ამ შემთხვევაშიც მოხდა ისე, როგორც, რატომღაც, მხოლოდ საქართველოში სჩვევიათ ხოლმე.

იტალიური დასი მაყურებლის გაოცებას ოჩოფეხებზე დგომის ტექნიკით შეეცადა. იქ სხვა რამ გაკუთრებული და აღსანიშნავი არც არაფერი ყოფილა, თუ არ ჩავთვლით სპექტაკლის ცოცხალ გაფორმებას დასარტყამი ინსტრუმენტებით. მუსიკა ქუხდა.

ამ შემთხევაში, შეუძლებელია ისაუბრო მიზანსცენების გამართულობასა და სპექტაკლის მთლინობაზე. იტალიური თეატრისთვის დამახასიათებელი ნიღბების გამოყენების ხელოვნებაც კი იმდენად უგემოვნოდ იყო წარმოდგენილი, რომ მაყურებელს არ დარჩა იმის შთაბეჭდილება, რომ იტალიურ სპექტაკლს უყურებდა.
ალეგორიულ თხრობა, რომელიც მიწისა და ცის, ორი საპირისპირო ძალის დაპირისპირებაზე იყო აგებული, უგემოვნო კოსტუმებითა (მათი აფრიალების შემთხვევაში სცენაზე ისეთი მტვერი დგებოდა, რომ მაყურებელს სუნთქვა უჭირდა) და ხშირად განმეორებადი ჟესტებითა და მოძრაობით შემოიფარგლებოდა. ოჩოფეხებზე შემდგარი პერსონაჟები უინტერესოდ მოქმედებდნენ, მაყურებელი არც კი უყურებდა, მაგრამ ჩაძინების საშუალებაც არ ჰქონდა, რადგან მუსიკა მაღალ ხმაზე ისმოდა. მოთმინებით ველოდით, როდემდე გაგრძელდებოდა სანახაობა, რომელიც დასწრებად არ ღირდა.

დარბაზიდან გამოსული მაყურებელი ორგანიზატორებს ეძებდა. ისინი არ ჩანდნენ, ალბათ, იმალებოდნენ. და მიუხედავად იმისა, რომ დასარტყამი ინსტრუმენტების რიტმს მაყურებელი ტაშით მაინც აყვა, აქა იქ ირონიული ,,ბის” გაისმოდა და მსახიობებიც კმაყოფილები ჩანდნენ, ეს მაინც არ იყო ისეთი წარმოდგენა, რომელთან დაკავშირებითაც საზოგადოების აზრი ორად გაიყოფოდა. პირადად მე შტაბეჭდილება სემექმნა, რომ ეს დასი სცენაზე პირველად აღმოჩნდა და აქამდე მხოლოდ სახალხო დღესასწაულებზე გამოდიოდა.

ამ სანახაობით მოტყუებულ მაყურებელს დაენანა დრო, რომელიც სპექტაკლისათვის დახარჯა. აღშფოთებას ვერც საელჩოს მიერ მოწვეული სტუმრები მალავდნენ. ყველას თავში უტრიალებდა კითხვა - ,,რატომ”?

და მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი ქვეყნის თეატრალური მიღწევების შესახებ ახლა თუ არა სულ ცოტა ხნის წინათ არაერთი ქვეყანა ლაპარაკობდა, ხშირად მაინც საცდელი ბაჭიის როლში გამოვდივართ.
მაინტერესებს ვინც ეს ადამიანები მოიწვია, თვითონ თუ იჯდა დარბაზში? თუ კი, მაშინ გულწრფელად ისიამოვნა იმით რაც ნახა? ვინ ირჩევს საერთოდ ვინ მოიწვიოს და ვინ არა, ან რა ნიშნით? შეკითხვების დასმა შემიძლია უსასრულოდ გავაგრძელო, რადგან ამ სპექტაკლის მაგალითზე კარგად იკითხება დამოკიდებულება მასპინძელი ქვეყნისადმი, მისი მაყურებლისადმი... საელჩოების მხრიდან კი, როგორც ვიცი, ასეთი შემთხვევა პირველად არ მომხდარა. გვექმნება შთაბეჭდილება, რომ საქართვეოლოშო გახნილი საელჩოების წარმომადგენლები ქართულ კულტურას ნაკლებად ეცნობიან.

გაფრთხილება იმას, ვისაც ეპატაჟი აშინებს !

ის არამხოლოდ თავხედია, არამედ საშინლად ნიჭიერი!”

1995 წელს ლონდონის თეატრისთვის - ,,Sandler’s Wells” დაიდგა წარმოდგენა, რომელმაც მსოფლიო აალაპარაკა. საქმე ხელოვნების დარგებს შორის ყველაზე კონსერვატორულს _ ბალეტს შეეხო, საბალეტო წარმოდგენებში კი, ყველაზე ცნობილს, საყვარელსა და პოპულარულს - ,,გედების ტბას”. მის განხორციელებას სწორედ იმ ქორეოგრაფმა მოჰკიდა ხელი, რომლისთვისაც ხელშეუხებელი არაფერია - მისი სახელია მეთიუ ბორნი (Matthew Bourne). დღეს მხოლოდ ამ ქორეოგრაფის ბალეტების ,,ტიტრებში” თუ აღმოაჩენთ მინიშნებას: ,,ბავშვებისთვის 12 წლამდე ნახვა აკრძალულია”.

მეთიუ ბორნის შემოქმედება გაფრთხილებაა მათთვის, ვისაც ეპატაჟი აშინებს. თუმცა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბორნის ,,გედების ტბა” გამოწვევაა და მეტი არაფერი. ის, უპირველესად, წარმოდგენაა, რომელმაც, მართალია, აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, მაგრამ შეუმჩნეველი არავის დარჩენია. მან ორმოცამდე საერთაშორისო პრემია დაიმსახურა, მათ შორის, ლორენს ოლივიეს სახელობის (1996 წ.) და პრესტიჟული ,,ტონი” (1999 წ.).

ამ დადგმასთან დაკავშირებით, უცხოეთის წამყვანი გაზეთები აღნიშნავდნენ, რომ მეთიუ ბორნმა შექმნა ის, რაც ჩაიკოვსკის უთუოდ მოეწონებოდაო... მით უფრო, რომ კომპოზიტორის სამშობლოში ძლივს აღმოჩნდა ქორეოგრაფი, რომელიც ჩაიკოვსკის მუსიკას შესატყვის გამომსახველობით ფორმას მოუძებნიდა. ახლა ეს ძნელად წარმოსადგენია, მაგრამ იყო დრო, როდესაც მაყურებელი ამ ბალეტზე მხოლოდ მუსიკის მოსასმენად დადიოდა.

რატომ გამოიწვია ,,გედების ტბის” ბორნისეულმა ინტერპრეტაციამ ასეთი აჟიოტაჟი და აღიარება ან რითი დააინტერესა მან თანამედროვე მაყურებელი? ამაზე მოგვიანებით. მანამდე კი, ისტორია, რომლის გარეშეც ამ ვარიანტის განხილვა და ანალიზი, ვფიქრობ, არასრული იქნებოდა.

ბორნისეული ,,გედების ტბის” წარმატება კლასიკადქცეული ნაწარმოების დამსახურება არ გახლავთ. მაგრამ რომ არა პეტრე ჩაიკოვსკის მუსიკა, რომელმაც ამ ქორეოგრაფზე წარუშლელი შთაბეჭდილება მოახდინა, მსოფლიო საბალეტო ხელოვნება ბევრს დაკარგავდა.

,,გედების ტბის” პრემიერა მოსკოვის სცენაზე 1877 წელს შედგა. ლიბრეტო მოცეკვავე ვასილ გელცერმა და დრამატურგმა ვლადიმის ბეგიჩევმა ხალხურ ზღაპრებში არსებული მოტივების გამოყენებით შექმნა. ის ტრაგიკული ფინალით გამოირჩეოდა. ახლა ვარაუდობენ, რომ ამ თემის გაცოცხლების ინიციატორი, შესაძლოა, სწორედ ჩაიკოვსკი ყოფილიყო, რომელმაც ბავშვებისთვის ერთაქტიანი ბალეტი ,,გედების ტბა” ჯერ კიდევ 1871 წელს დაწერა.

თავდაპირველად მოსკოვის დიდ თეატრში არ აღმოჩნდა ქორეოგრაფი, რომელიც კომპოზიტორის მუსიკას ,,ამოიცნობდა”. ბალეტმეისტერ იულიუს რეგინგერის სცენური ვერსია იმდენად სუსტი აღმოჩნდა, რომ მაყურებელი მასზე მხოლოდ ჩაიკოვსკის მელოდიების მოსასმენად დადიოდა. კომპოზიტორის გარდაცვალებიდან ათი წლის თავზე კი, სასწაული მოხდა - ჩაიკოვსკის ხსოვნის საღამოზე პეტერბურგელმა ქორეოგრაფმა ლევ ივანოვმა ,,გედების ტბის” მეორე აქტი პირველად აჩვენა, რომლის ნახვის შემდეგ მარიუს პეტიპამ მას ბალეტის სრულად განხორციელება შესთავაზა. აი, ასე დაიბადა პეტიპა-ივანოვის ცნობილი რედაქცია, რომელმაც დროს გაუძლო.

,,გედების ტბის” კლასიკური ვარიანტის სიუჟეტი ასეთია: ბოროტი ჯადოქარი როტბარტი პრინცესა ოდეტას გედად გადააქცევს. ოდეტას შველა კი, მხოლოდ იმას შეუძლია, ვინც მას გულით შეიყვარებს და მისდამი ერთგულების ფიცს დაიცავს. პრინცი ზიგფრიდი ოდეტას ნადირობისას, ტბის სიახლოვეს, გედების გუნდში აღმოაჩენს და შეიყვარებს. ერთ დღეს დედოფალი, პრინცისთვის საცოლის შერჩევის მიზნით, სასახლეში ბალს გამართავს, სადაც ბოროტი ჯადოქარი ქალიშვილთან - ოდილიასთან ერთად გამოცხადდება. ეს უკანასკნელი იმდენად გავს ოდეტას, რომ ზიგფრიდი მოტყუვდება, მაგრამ როდესაც ამას გააცნობიერებს, ტბასთან გაიქცევა, რათა ოდეტას პატიება სთხოვოს...

ამ მომენტამდე სიუჟეტი ყველგან, თითქმის, ერთნაირად ვითარდება ანუ ისე, როგორც ზემოთ აღვნიშნე. ამ მომენტის შემდეგ კი, ფინალური სცენა ხან ჯადოქართან პრინცის შერკინებითა და ზიგფრიდის გამარჯვებით მთავრდება, ხანაც ტბაში შესული პრინცი, ბოროტი ძალის წყალობით, დიდ ღელვაში ხვდება, სადაც მის გადარჩენას ოდეტა ცდილობს და საბოლოოდ, ახერხებს კიდეც.

საბჭოთა პერიოდში ამ ბალეტის ,,happy end”-ით დაბოლოება გარდაუვალი იყო. ამ ტრადიციის დარღვევა ერთხელ იური გრიგორივიჩმა დიდ თეატრში სცადა, კერძოდ 1969 წელს მან დადგა ,,გედების ტბა”, რომელსაც ტრაგიკული ფინალი ჰქონდა. თუმცა, ეს ვარიანტი ,,ზემოდან” მეტისმეტი ფილოსოფიურობისა და ტრაგიკულობის მიზეზით დაიწუნეს. ქორეოგრაფი იძულებული გახდა მასში ,,შესწორებები” შეეტანა და ფინალი შეეცვალა. დადგმამ ამ სახით 1997 წლამდე იარსება, 2001 წელს კი, გრიგოროვიჩმა ბალეტი აღადგინა და მას ტრაგიკული ფინალიც დაუბრუნა. ეს უკანასკნელი დიდი წარმატებით სარგებლობდა, რადგან მასში პეტიპა-ივანოვისა და გორკის დადგმათა საუკეთესო ელემენტები იყო გაერთიანებული.

ალექსანდრე გორკის ვარიანტს რაც შეეხება, მოსკოვის დიდი თეატრის ბალეტმეისტერი მას არაერთხელ მიუბრუნდა, უკანასკნელად - 1922 წელს და აღიარებაც მოიპოვა. თუმცა, ყველაზე რევოლუციურად ამ ბალეტის ისტორიაში პირველად ვლადიმირ ბერმაისტერის მიერ 1953 წელს სტანისლავსკისა და ნემიროვიჩ-დანჩენკოს სახელობის მოსკოვის მუსიკალურ თეატრში დადგმული ,,გედების ტბა” მონათლეს. იმ დროს, ალბათ, ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ გამოჩნდებოდა ქორეოგრაფი, რომელიც შეცვლიდა და მას ახალ სიცოცხლეს შთაბერავდა.

ბეჭდური თუ ელექტრონული მედიის საშუალებით გავრცელებულია ჩამონათვალი, რომელშიც ,,გედების ტბის” გახმაურებული ვარიანტებია შესული. ამ ჩამონათვალში აუცილებლად მოიხსენიებენ ხოლმე მარინის თეატრში დადგმული ,,გედების ტბის” ჩანაწერს, რომელიც ,,ბი-ბი-სი”-მ 2006 წელს გადაიღო (დადგმის დეკორაციებისა და კოსტუმების მხატვარია სოლიკო ვირსალაძე); მეორე ადგილი უჭირავს გრანდიოზულ შოუს, რომელიც ჩინელებმა ამ ბალეტის მეორე აქტის ადაჟიოსგან შექმნეს. აკრობატული ილეთების ოსტატურ შესრულებაზე აგებულ წარმოდგენას ,,აღმოსავლური გედების ტბა” შეარქვეს. ჩინელებს არც იაპონელები ,,ჩამორჩნენ” - ,,გედების ტბა” ანიმაციად ისე აქციეს, რომ მუსიკა შეინარჩუნეს, სიუჟეტი კი ოდნავ შეცვალეს - მასში ჯადოქარი კეთილია, ბოროტებით მხოლოდ მისი ქალიშვილი გამოირჩევა; მოდერნის სტილში გადაწყვეტილი მრავალი ვარიანტიდან მეთიუ ბორნს ბადალი არ ყავს.

დღეს კეთილსა და ბოროტს შორის დაპირისპირების ან სიყვარულის ძლევამოსილების იმ ფორმით გადმოცემა, რომელიც ,,გედების ტბის” ადრეულ ვერსიებში გვხვდება, ღიმილის მომგვრელია და ცხადია, აღარ ეხმიანება იმ სათქმელს, რომელიც თანამედროვე ადამიანს აწუხებს. მეთიუ ბორნის გზავნილი დღევანდელობისთვის დროული აღმოჩნდა.

კრიტიკოსებს მიაჩნიათ, რომ ბორნის სპექტაკლები ბალეტებად (ამ სიტყვის ტრადიციული გაგებით) მხოლოდ იმიტომ არ აღიქმებიან, რომ მას კლასიკური ცეკვა, საბედნიეროდ, არასოდეს უსწავლიაო... აბა, როდის ან როგორ გახდა ის ქორეოგრაფი?

მეთიუ ბორნის შემოქმედებითი ცხოვრება იმ ადამიანის ისტორიას ასახავს, რომელიც, როგორც იტყვიან, საჭირო დროს საჭირო ადგილას აღმოჩნდა. ის საბალეტო ხელოვნებამ მოგვიანებით გაიტაცა. თუმცა, რომ არა მისი ცხოვრებისეული გამოცდილება, ასეთი დიდი წარმატებისთვის, იქნებ, ვერც მიეღწია.

ბრიტანელი ქორეოგრაფი, რეჟისორი და თეატრის ,,New Adventures” ხელმძღვანელი, 1960 წელს, ლონდონში, კეთილდღეობით გამორჩეულ ოჯახში დაიბადა, რამაც მისი კომფორტული ბავშვობა უზრუნველყო. მასზე პირველი შთაბეჭდილება კინოფილმმა ,,მუსიკის ჰანგები” მოახდინა, რომელიც 5 წლის ასაკში უნახავს. ამავე პერიოდში დაუწყია ,,კონკიას” მოტივებზე აგებული მცირე საოჯახო წარმოდგენების მოწყობა.

ახალგაზრდობისას ბორნი ვარსკვლავების ნამდვილი ,,ფანი” გახლდათ _ მათ ავტოგრაფების მოსაპოვებლად სადარბაზოებთან ხვდებოდა და საბოლოოდ, შექმნა კოლექცია, რომელშიც ფრედ ასტორის ავტოგრაფსაც აღმოაჩენთ. სხვათაშორის, ცნობილი სახეების ,,კუდში დევნის” ეს გამოცდილება მან ,,გედების ტბის” ირონიით გაჯერებულ ერთ-ერთ სცენაში ასახა და ამით საკუთარ თავზეც გულიანად ,,გაიშაყირა”.

ერთხელ მან, ერთ-ერთ თეატრალურ სააგენტოში მუშაობისას, მებილეთესგან შეიტყო, რომ ,,ლაბან-ცენტრში” ცეკვასთან ერთად ადმინისტრაციულ საქმიანობასაც ასწავლიდნენ. ამ სკოლაში ის 22 წლის ასაკში, ყოველგვარი მომზადების გარეშე ჩაირიცხა და ცეკვა სასწავლო დასში - ,,Transitions Company” დაიწყო. 1986 წელს მან საკუთარი თეატრი შექმნა (თავდაპირველი სახელწოდებით ,,Adventures in Motion Pictures”), სადაც მოკლემეტრაჟიან ბალეტებს დგამდა. პირველი აღიარება მას ბალეტებმა ,,Town and Cauntry” და ,,Deadly Serious” მოუტანა. ბორნის, როგორც ქორეოგრაფის, თამამი განაცხადი კი პეტრე ჩაიკოვსკის სახელს უკავშირდება - მან ჯერ ,,მაკნატუნა” განახორციელა (1922 წ.), შემდეგ - ,,გედების ტბა” (1995 წ.).

თანამედროვე ქორეოგრაფმა ,,გედების ტბა” სრულიად გადაასხვაფერა, როგორც პირდაპირი, ისე გადატანითი მნიშვნელობით. მაშინ, როდესაც მსოფლიომ სექსუალური რევოლუცია უკან ჩამოიტოვა და აღარაფერი გვაოცებს, ბორნმა კლასიკად ქცეული ბალეტის სიუჟეტი ისეთი მარტოსული და არარეალიზებული ადამიანის ისტორიაზე ააგო, რომელიც თანაგრძნობასა და სიყვარულს საპირისპირო სქესის წარმომადგენელში კი არ აღმოაჩენს, არამედ მამაკაცში - ამ ბალეტს, მეორენაირად, ,,მამაკაცთა გედების ტბა” შეარქვეს.

მიუხედავად იმისა, რომ ბორნისეულ ვარინტში გედების პარტიებს ქალების მაგივრად მამაკაცები ასრულებენ, ის ,,გეების პიკანტურ შოუდ” არ იქცა. ქორეოგრაფმა წარმოდგენას საინტერესო გადაწყვეტა მოუძებნა, იდეას გამოსახველობითი ფორმა მოარგო და ბალეტისა და დრამატული თეატრის სინთეზი დაისახა მიზნად. მისი დადგმა კინოფილმსაც მოგაგონებთ დაჩქარებული რიტმით, დინამიურობით, პაუზების მინიმალურად გამოყენებით, სცენების მონტაჟით... ამ წარმოდგენის ჩანაწერში კი, ოპერატორი იმდენად ზუსტად ასახავს სცენებსა თუ პერსონაჟებს, რომ შეუმჩნეველი არაფერი რჩება.

სინთეზური ხელოვნების ნაწარმოების შექმნა თანამოაზრეების გარეშე წარმოაუდგენელია. ამ თვალსაზრისით, მეთიუ ბორნის ,,გედების ტბაში” განსაკუთრებული წვლილი დეკორაციებისა და კოსტუმების მხატვარს - ლეზ ბრაზერსტოუნს (Lez Brotherston) მიუძღვის. სხვა ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, როგორც აღნიშნავენ, ისტორიას არ ახსოვს გედების კოსტუმების მსგავსი რამ...

ლეზ ბრაზერსტოუნის სცენოგრაფია ქორეოგრაფის სათქმელის შესატყვისია. მან სცენა ზედმეტი დეტალების გარეშე გააფორმა და ყველაფერს კონცეპტუალური დატვირთვა მისცა, იქნება ეს დეკორაცია, კოსტუმი, ფერი, ხაზი თუ ელემენტარული შტრიხიც კი, რომელიც განწყობის შესაქმნელად ან პერსონაჟთა ხასიათების გამოსავლენად არის გამოყენებული. მაგალითისთვის დიდი საწოლიც კმარა, რომელიც წარმოდგენის დასაწყისშივე ჩნდება, რამდენჯერმე ოსტატურად იცვლის ფორმას და ფინალურ სცენაშიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. სწორედ ამ საწოლზე ესიზმრება პრინცს გედი, რომელსაც სამეფო ტახტის მარტოსული მემკვიდრე გედების გუნდში აღმოაჩენს. პრინცის საბავშვო სიზმრებიდან მატერიალიზებული გედი ფროიდისეული კომპლექსების ერთ-ერთი ყველაზე მკაფიო გამოვლინებაა.

სექსუალური ორიენტაციის პრობლემა XX საუკუნეში აქტუალურია და რახან მეთიუ ბორნი თანამედროვე ავტორია, მასთან ეს ფაქტორი კონტექსტშია მოცემული. ქორეოგრაფმა აქ ხელშეუხებელი მხოლოდ ჩაიკოვსკის მუსიკა და ტრაგიკული ფინალი დატოვა, რითაც, თითქოს, პირველწყაროს დაუბრუნდა. ბოროტებაზე გამარჯვების ჰიმნს მეამბოხე ავტორმა საზოგადოებაში დამკვიდრებული ნორმებისგან გაქცევისა და პიროვნული თავისუფლების მოპოვების მცდელობა დაუპირისპირა.

ქორეოგრაფმა ჩაიკოვსკის უნივერსალური მუსიკა ახლებურად შეიგრძნო და თანამედროვე სიუჟეტს მოარგო. მოქმედება XX საუკუნის მეორე ნახევარის ინგლისში გადაიტანა და სოციალურ-ფსიქოლოგიური ასპექტებით გაამდიდრა.

წარმოდგენა რამდენიმე ნაწილისგან შედგება, ესენია: 1. ,,სასახლე” (,,The Palace“), 2. ,,ოპერის თეატრი” (,,Opera House”), 3. ,,პრინცის კერძო საცხოვრებელი” (,,The prince’s private quarters”), 4. ,,ქალაქის პარკი” (,,A City Park””), 5. ,,სამეფო ბალი” (,,The Royall Ball”), 6. ,,პრინცის საწოლი ოთახი” (,,The princes badroom”). თითოეული სცენა დასრულებული და ავტონომიურია. მათში შემოქმედებითი ჯგუფის შესაძლებლობები მაქსიმალურად წარმოჩენილია.

მოსაყოლად ბორნისეული ,,გედების ტბის” სიუჟეტი მარტივია: მთავარი პერსონაჟია პრინცი, რომელიც სამეფო კარზე იზრდება, მაგრამ საოცრად მარტოსულია, მოკლებული ყოველგვარ სითბოს და დედობრივ სიყვარულსაც კი. ის ყველა ცერემონიაში მექანიკურად მონაწილეობს. ერთხანს სიყვარულს მისთვის გამიზნულად შერჩეულ ქალშიც კი ეძებს, მაგრამ სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილი თავის მოკვლას გადაწყვეტს და ამ მიზნით მიაშურებს ქალაქის პარკს, სადაც გედების გუნდში იმ გედს აღმოაჩენს, რომელიც სიზმრებშიც არ აძლევს მოსვენებას. თუმცა, პრინცის ბედნიერება ხანმოკლე აღმოჩნდება, რადგან გედები მათი გუნდის წარმომადგენელს ღალატსა და ადამიანის სასარგებლოდ გაკეთებულ არჩევანს არ აპატიებენ და საბოლოოდ ორივე იღუპება. ამ ნაწარმოების მორალიც ის არის, რომ ფრინველთა გუნდი, ისევე როგორც ადამიანთა ბრბო, არასოდეს ინდობს იმას, ვინც მათ კანონებს არ ემორჩილება და განსხვავებულია, ვისაც სურს საზღვრები გაარღვიოს და გაექცეს უსიყვარულობასა და ფარისევლობას...

ეს მოკლედ. უფრო ვრცლად კი, მასში ბევრი რამ ხდება ისეთი, რაც სანახვად ღირს. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, წარმოდგენა საწოლის სცენით იწყება, რომელზეც მდიდრულ თეთრეულში გამოხვეული პრინცი - მას სკოტ ამბლერი (Scot Ambler) განასახიერებს -  წევს და ძილში შფოთავს. მას ესიზმრება გედი, რომლის მიმართ გაჩენილი გრძნობაც მოსვენებას არ აძლევს. გამოღვიძებული საშველად დედას უხმობს.  სცენაზე ამ დროს პირველად ჩნდება დედოფალი (ფიონა ზედვიკი), რომელიც სრულიად უმწეო, უსუსურ და ოდნავ ავადმყოფური გამომეტყველების შვილს სიცხეს უზომავს. თუმცა, მისდამი თბილი დამოკიდებულებით არ გამოირჩევა. ეს ქალი ახალგაზრდა ოფიცრებთან არშიყს საკუთარი ვაჟის თვალწინაც არ ერიდება... თუ ,,გედების ტბის” ადრეულ ვერსიებში დედოფლისა და პრინცის ურთიერთობა ჯანსაღია (მაგალითად, სხვა დადგმებში დედოფალი მზრუნველი და მოსიყვარულეა), ბორნთან დედა-შვილის დამოკიდებულება სრულიად საპირისპირო შთაბეჭდილებას ტოვებს - დედოფალი აქ საკუთარ თავზე, გართობასა და გარდერობზე უფრო ზრუნავს, ვიდრე შვილზე. მიზანსცენებში ქორეოგრაფის შეხედულებები კარგად იკითხება. წარმოდგენის დასაწყისშივე ჩანს, რომ ბორნი დასცინის ინგლისურ რიტუალებს, კომპლექსებს და ჩაცმის მანერასაც კი. მაგრამ მისი ირონიის მთელი ხიბლი იმაში მდგომარეობს, რომ ბორნი სარკაზმში არ გადადის. მას უყვარს თავისი პერსონაჟები.

კრიტიკოსები ყველაზე ხშირად ქორეოგრაფს იმაში ადანაშაულებენ, რომ მის ბალეტებში მსახიობები სცენაზე, თითქმის, მთელი წარმოდგენის განვამლობაში დადიანო... მათი ეს განაცხადი საფუძველს მოკლებული ნამდვილად არ გახლავთ და მაგალითისთვის, მოსამსახურეების მიერ პრინცის ჩაცმის სცენაც კმარა... მაგრამ, თუ იმასაც გავიხსენებთ, რომ მეთიუ ბორნი მიზნად ბალეტისა და სათეატრო ხელოვნების სინთეზს ისახავს, მაშინ ცხადი გახდება თუ რატომ არ მოითხოვს დასის წევრებისგან ისეთ შესრულებას, როგორითაც კლასიკური ბალეტის ბალერინები და ბალერონები გამოირჩევიან. ამასთან, თვალშისაცემია, რომ ეს წარმოდგენა საბალეტო ,,ტრიუკების” წარმოსაჩენად არ შექმნილა. მისი სცენები თხრობითი, პერსონაჟები კი _ საოცრად მეტყველია, გხიბლავს მათი ჟესტი და მიმიკა. ის იმდენად ოსტატურად აგებს მიზანსცენებს, რომ თეატრალურ რეჟისორსაც შეშურდება. მან ეს ბალეტი საინტერესოდ გააცოცხლა და არა მგონია სირთულით გამორჩეული ილეთების ნაკლებობამ გადაწონოს ის, რითაც ქორეოგრაფმა აღიარება მოიპოვა. როდესაც პრინცის საწოლი სამეფო გვირგვინით დამშვენებულ ტრიბუნად იქცევა, მოქმედება სასახლეში ვითარდება და ირონიით გაჯერებული სცენები ერთმანეთს დინამიურად ენაცვლება. ამასთან, აღსანიშნავია ისიც, რომ ქორეოგრაფი ამ ირონიას ცეკვებში კომიკური ელემენტების შეტანით კი არ აღწევს, არამედ მოქმედებათა რეალისტური ასახვით, რაც ერთგვარი თეატრალური ხერხია. ამის მაგალითია ტრიბუნასთან გათამაშებული სცენა, რომელშიც პერსონაჟები ზუსტად ისე იქცევიან, როგორც, ვთქვათ, ნებისმიერი სამეფო ოჯახის წევრი მოიქცეოდა - ყალბი ღიმილი, ხელის ქნევა, მედლების ჩამორიგება და მექანიკური, ეტიკეტს შესატყვისი მოქმედება.

პროფესიონალის ხელი და გემოვნება ნათელია. იგივე ითქმის სცენოგრაფზეც, რომლის მიერ შექმნილი დეკორაციები თუ კოსტუმები მიუხედავად იმისა, რომ საოცრად მდიდრული და პომპეზურია, უმეტესად მაინც ლოკალურ ფერებშია - მეწამული, შავი, თეთრი, ლურჯი, გადაწყვეტილი და სისადავეს ინარჩუნებს.

ამ წარმოდგენამ მითქმა-მოთქმა, უპირველესად, სქესთა ბალანსის დარღვევის გამო გამოიწვია, აქ ხომ პრინცის რჩეული მამაკაცია. თუმცა, ამ ვერსიის ნახვისას მომეჩვენა, რომ პრინცისთვის, რომელიც მარტოსულია, სითბოს, თანაგრძნობისა და თანადგომის მოპოვება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე საპირისპირო სქესისადმი ლტოლვა. ბორნი, როგორც თანამედროვე ხელოვანი, უღრმავდება ადამიანის შინაგან სამყაროს და გაურბის ისეთ თემებს, როგორიცაა ბოროტისა და კეთილის დაპირისპირება. მისთვის საინტერესოა საკუთარი თავისადმი და საზოგადოებისადმი გაუცხოების პრობლემა. ამ წარმოდგენით ის, თითქოს, გვეუბნება, რომ ასეთ სამყაროში თუ ადამიანი თანამოაზრესა და მის ნამდვილ გულშემატკივარს მოძებნის, მაშინ რა მნიშვნელობა აქვს რომელი სქესის წარმომადგენელი იქნება ის... მით უფრო მაშინ, როდესაც პრინცი ძალისხმევას არ იშურებს ურთიერთობა ააწყოს ქალთან, რომელიც გამომწვევად გამოიყურება და რომელსაც დედოფლის მარჯვენა ხელი, წარმოსადეგი ლაქია (ეს პერსონაჟი ერთ-ერთ აკადემიურ დადგმაში წარმოდგენილია როგორც მასხარა და არაერთ წამყვან პარტიას ასრულებს) მას განგებ ,,შეუცურებს”. სწორედ ამ ქალთან ერთად მიდის პრინცი ოპერაში. ეს სცენა ამ დადგმის ერთ-ერთი საუკეთესო ნაწილია.

თუ სხვა სცენებში მნიშვნელოვანი ადგილი პერსონაჟთა ხასიათების გამოკვეთას ეთმობა, ამ შემთხვევაში ქორეოგრაფის ირონია უსაზღვროა. თეატრში თეატრის ასახვის ხერხით, პაროდირებულია, თითქმის, იგივე წარმოდგენა. ჩანაწერში, ოპერატორის დახმარებით, ნამდვილ მაყურებელსაც გვიჩვენებენ, რომელიც ორმაგი წარმოდგენის მომსწრე ხდება. სამეფო კარის წარმომადგენლები, რამდენიმე თანმხლებ პირთან ერთად, ოპერის თეატრში მიდიან, რათა ნახონ ბალეტი, რომელიც ძალიან გავს კლასიკურ ,,გედების ტბას” - პრინცის ნაცვლად არის მონადირე, რომელსაც პეპელა შეუყვარდება და მის გამო ურჩხულს დაუპირისპირდება. ამ სანახაობას სამეფო ოჯახის წევრები ბენუარიდან ადევნებენ თვალს. პრინცის მეგობარი გოგონა ოპერაში პირველად მოხვდა. შესაბამისად, მისი ქცევა დიდგვაროვნებში აღშფოთებას, ხოლო მაყურებელში ღიმილს იწვევს. ცალკე თემაა ის, თუ როგორ ახდენს მეთიუ ბორნი კლასიკური ცეკვის პაროდირებას პეპლებისა და მეტყევეს დახმარებით. ირონია აქ, პერსონაჟთა ჩაცმულობასთან ერთად, მათი შესრულების მანერაშიც იკითხება. განსაკუთრებით დაუნდობელია ქორეოგრაფი პეპლის მთავარი როლის შემსრულებლისადმი, რომელიც მიწაზე გართხმული ცალი ხელის კანკალით კვდება...

მომეჩვენა, რომ წარმოდგენის ეს ნაწილი პირდაპირი პაროდიაა ,,გედების ტბაზე” გადაღებული რუსული კინოფილმისა, სადაც დრამატული სცენები სწორედ ტყეში თამაშდება. ამ ჩანაწერის ნახვა ისეთივე ღიმილს იწვევს როგორც ბორნის მიერ ოსტატურად დადგმული პაროდია.

აღსანიშნავია, რომ ,,გედების ტბის” კლასიკური დადგმის ორი პერსონაჟი მეთიუ ბორნის ვარიანტში ამოღებულია, ესენია: ბოროტი ჯადოქარი და მისი ქალიშვილი. ერთ-ერთ ვერსიაში, რომელიც გედების ცეკვის ქორეოგრაფიული მონახაზებით არის შთამბეჭდავი, ჯადოქარი დიდი ლურჯი ფრინველის სახითაა ნაჩვენები. ამ შემთხევვაში კი, ბოროტი ძალის გამოყენება და ჯადოქრობა მეთიუ ბორნს აღარ სჭირდება.

წარმოდგენის მესამე ნაწილში ნაჩვენებია საკუთარ საცხოვრებელში გამოკეტილი პრინცი, რომელიც სვამს, მაგრამ დედოფალი მას არ უთანაგრძნობს. შემდეგი მოქმედება პორტის პირა ბარში ვითარდება, სადაც გაშარჟებულია ელვის პრესლის ჩაცმულობა, ვარცხნილობა, იმ დროს მოდური ცეკვების მოძრაობები და ცხოვრების სტილი. იქ პრინცი მის ნაცნობ გოგონასაც აღმოაჩენს, ნახავს, რომ ის ყველა მამაკაცისთვის ხელმისაწვდომია... შემდეგ ყველაფერზე ხელს ჩაიქნევს და თავის მოკვლის მიზნით მიაშურებს ქალაქის პარკს, სადაც გედების გუნდის წინამძღოლით მოიხიბლება.

ამ სცენაში მეთიუ ბორნი მისი ქორეოგრაფიული შესაძლელობების მაქსიმუმს იყენებს. მას სცენაზე გამოყავს კარგი გარეგნობის, ათლეტური აღნაგობის, ტანზე საოცრად მორგებულ გედის კოსტუმებში გამოწყობილი მამაკაცები, რომლებიც სცენაზე კი არ დადიან, ცეკვავენ! მათი სხეული მოქნილი და მიმზიდველია. წარმოდგენაში განსაკუთრებულია გედის როლის შემსრულებელი ადამ კუპერი. მისი დუეტი პრინცთან მოცეკვავეების საშემსრულებლო ხელოვნებას წარმოაჩენს. ამ ორი პერსონაჟის დამოკიდებულება ემოციებს იწვევს. თუმცა, ბორნის ესთეტიკა სენტიმეტალიზმს ვერ იტანს და დრამატულ სცენებს ოსტატურად ანაცვლებს პაროდიებით. ამის საუკეთესო ნიმუშია ხელებგადაჭდობილი გედების ცეკვის პაროდიული შესრულება.

სამეფო ბალის სცენაში ბორნი თვითირონიასაც მიმართავს - აქ ის სწორედ იმ ფანებსა თუ ჟურნალისტებს დასცინის, რომლებიც ვარსკვლავებს დარაჯობენ მათგან კომენტარისა თუ ავტოგრაფის მიღების სურვილით. მოქმედებებთან ერთად დეკორაციები იცვლება და წარმოდგენის ამ ნაწილში ყველაფერი დიდ დარბაზში თამაშდება, რომლის შუაგულშიც მოსჩანს ღია აივანი და მთვარე.

ქორეოგრაფის თქმით, მისი სპექტაკლი მარტოობაზეა, როდესაც ადამიანი მისთვის სულიერად ახლობელს მხოლოდ ძილში თუ ნახავს, როგორც ეს სპექტაკლში ხდება. თუმცა, აქ მთავარია არა იმდენად ,,რეალობა” და ,,სიზმარი”, რამდენადაც ,,საიდუმლო” და ,,გაცხადებული”. ალბათ, ამიტომ გააოცებს პრინცს, დედის ქარაფშუტულ ქცევაზე მეტად, სამეფო ბალზე გედის ორეულის, ფრაკში გამოწყობილი და ყველა ქალისთვის სასურველი მამაკაცის გამოჩენა. პრინცი მასზე ეჭვიანობს, ის კიდევ ყველასთან არშიყობს, დედოფალთანაც კი, რომელთან ალერსი მას ისე გამოიყვანს წყობიდან, რომ იარაღს გაისვრის. გასროლას მისი მეგობარი გოგო ეწირება, გედის ორეული კი უჩინარდება.

ბოლო სცენა, ისევე როგორც დასაწყისი, პრინცის საძინებელში ვითარდება. პრინცს კვლავ გედი, მასთან ცეკვა და ალერსი ესიზმრება. გამოღვიძებულს ექიმთა არმია ეხვევა თავს და ოპერაციას უკეთებს. მარტო დარჩენილ პრინცთან გედების გუნდი ჩნდება, რომელიც მის ჩაქოლვას ცდილობს, რასაც მათი წინამძღოლი ეწინააღმდეგება. პრინცის რჩეული იღუპება. პრინცი ამ ტრაგედიას ვერ უძლებს და ისიც კვდება. ისევე როგორც თითოეული მიზანსცენა, ფინალი სრულყოფილი და ემოციურია.

მეთიუ ბორნისთვის მნიშვნელოვანია კლასიკის ინტერპრეტაცია. თუმცა, მისი გადაწყვეტები, უპირველესად, დროის მიერაა გამართლებული. ამასთან დაკავშირებით შეგვიძლია გავიხსენოთ ერთი დეტალი: 1995 წელს, ამ ბალეტის ლონდონური პრემიერა ინგლისის სამეფო ოჯახის სკანდალს დაემთხვა. იმ დროს პრინცესა დიანა პრინც ჩარლზს ეყრებოდა, ჩარლზი კი არ მალავდა რომანს კამილა პარკერთან. ელიზავეტა მდუმარებას ამაყად ინარჩუნებდა. ამ ფონზე ბორნის ბალეტი პროვოკაციულად გამოიყურებოდა. მით უფრო, რომ პრინცის როლის შემსრულებული სკოტ ემბლერი ძალიან გავდა ჩარლზს, ქერათმიან მაცდუნებელ გედს კი, დიანასა და კამილას ადარებდნენ...

,,მე გამოვიყენე ის, რაც ჩაიკოვსკის გულში ედო - რაღაც საგანგაშო, უცნაური, მომაჯადოებელი. მუსიკამ შემძრა. მაგრამ როდესაც ნამდვილ გედებს შევხედე, მომეჩვენა, რომ მათში მამაკაცური საწყისი მეტია, ვიდრე ქალური - ისინი ენერგიული არსებები არიან”, - აცხადებს ბორნი, რომლის ,,გედების ტბაც”, მიმაჩნია, რომ ერთგვარი ეპატაჟია, და არა - კიჩი!