Friday, July 31, 2009

თუ არ გსურთ, რომ ფსიქიატრს ეჩვენოთ...


... ამისათვის, ლევან გველესიანისა და მამუკა ცეცხლაძის ,,ვეფხისტყაოსანი” უნდა წაიკითხოთ !


გუშინ მხატვრობის ხელშემწყობთა საზოგადოებამ ახალსახლობა აღნიშნა. ლია შველიძისა და მამუკა ცეცხლაძის ძალიასხმევით დაარსებულმა ,,სამხატვრო სტუდიამ ყველასათვის” ბინა იერუსალიმის ქუჩაზე დაიდო, სადაც გაიმართა პრეზენტაცია წიგნისა ,,მოგითხრობთ შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანს”. 


ეს გამოცემა ,,GEOEX PUBLIშHING”-ის პროდუქტია, ამასთან, ძალიან საჭირო და მართლაც საინტერესო. საჭირო იმ თვალსაზრისით, რომ ეხება ნაწარმოებს, რითაც თავი მოგვაქვს, მაგრამ, სინამდვილეში, მას ბევრი აღარ კითხულობს. სკოლაში ,,ვეფხისტყაოსანს” ნაწილ-ნაწილ, თავებად ასწავლიან და მოსწავლეებმაც პოემის შინაარსი, უმეტესად, არ იციან... თუ იციან და, ცდილობენ ამით დაკმაყოფილდნენ და წიგნი გვერდზე გადადონ. ამ ნაწარმოების მიმართ გაჩენილ ნიჰილისტურ დამოკიდებულებაში ხშირად ქართული ლიტერატურის პედაგოგებსაც ადანაშაულებენ, რადგან მიიჩნევეს, რომ ისინი მოსწავლეებს პოემას სათანადოდ ვერ უხსნიან და შესაბამისად, ახალგაზრდებს მისადმი ინტერესსაც უკლავენ. სხვები ასეთ ტენდენციას ,,საშუალო განათლების გაუაზრებელ პროგრამას” მიაწერენ და თვლიან, რომ ასეთი მნიშვნელობის, მხატვრული და ენობრივი თვალსაზრისით განსაკუთრებული მასალა, ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებების მსგავსად, უფრო მაღალ კლასებში უნდა ისწავლებოდეს. მოკლედ, ის, რომ ,,ვეფხისტყაოსანი” მივიწყებულია და მას ახლა, როგორც არასდროს, პოპულარიზაცია სჭირდება, ფაქტია! 

რატომაა ეს გამოცემა საინტერესო? კულტურულად მომზადებულ და მაღალ პოლიგრაფიულ დონეზე გამოცემულ წიგნში მთხრობელი - ლევან გველესიანი ,,ვეფხისტყაოსანს” გამართული ქართულით გვიყვება, თხრობაში საოცრად თავისუფალია, არც პარალელებით იზღუდება და თამამ განცხადებებსაც აკეთებს. ამის მაგალითებს წიგნში თავად აღმოაჩენთ, რამდენიმეს კი, ოდნავ ქვემოთ, მეც შემოგთავაზებთ. 

ეს წიგნი ხელში პრეზენტაციამდე რამდენიმე დღით ადრე ჩამივარდა. ამ გამოცემასთან ერთად წასაკითხად, სრულიად შემთხვევით, სასწაული დამთხვევაა, თამარ ერისთავის ,,ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები”, ანუ ,,ვეფხისტყაოსნის” სიუჟეტის მეორე განზომილება” შემომთავაზეს, სადაც ავტორი აცხადებს, რომ პოემა დემნა ბაგრატიონმა რუსთაველის სახელით (,,რუსთველისად ამისა”) დაწერაო, იქვე იმასაც დასძენს, რომ ,,ალბათ, არც თამარის ეპოქაში, არც მომდევნო ახლო ხანაში არ გავრცელებულა პოემის ხელნაწერი იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ თანამედროვეთაგან ბევრს შეეძლო ამოეცნო მასში დაფარული საიდუმლო; ამიტომ, ძნელი სათქმალია, - როდის დაიწყო მისი ტრიუმფალური სვლა საქართველოში. ერთი რამ კი ცხადია: - ,,ვეფხისტყაოსნის” ავტორი თავის მკითხველად საქართველოს გულისხმობდა, - მომავალსა და მარადისს”. თამარ ერისთავის ეს წიგნი 1995 წელს არის გამოცემული. მართალია, ლევან გველესიანი თავის თხრობაში მსგავსი საკითხებით არ ინტერესდება, სამაგიეროდ არანაკლებ ,,საორჭოფო” საქმეს სჩადის და გვიყვება ,,ვეფხისტყაოსანს” თანამედროვე ენით, კომენტარებითა და შენიშვნებით. 

აღსანიშნავია, რომ წიგნი - ,,მოგითხრობთ შოთა რუსთაველის ვეფხისტყაოსანს” იმ დიდი პროექტის შემადგენელი ნაწილია, რომელიც ,,GEOEX PUBLIშHING”-მა წამოიწყო და მიზნად კონკრეტულად ამ ნაწარმოების პოპულარიზაციას ისახავს. ამ პროექტის ხელმძღვანელია შავლეგო შავერდაშვილი, რომელიც გვპირდება, რომ მომავალში კიდევ არაერთი ახალი გამოცემით დაგვაინტერესებს. მანამდე კი, გვთავაზობს წიგნს, რომლის რედაქტორია მანანა კარტოზია, დამკაბადონებელი – მაკა ცომაია, სტილისტ-კორექტორი – თამუნა ღონღაძე, დიზაინერი – გიორგი ბოხუა. 

ვინ არის და რას წარმოადგენს ლევან გველესიანი? ის უკვე თხუთმეტი წელია, რაც ოჯახთან ერთად, გერმანიაში ცხოვრობს. განათლებით ეკონომისტი, ფილოსოფოსი და ორგანიზაციის განვითარების ექსპერტი ხშირად მონაწილეობს სახელმწიფო და კერძო საერთაშორისო პროექტებში, არის ასზე მეტი სამეცნიერო, ბელეტრისტიკული და პუბლიცისტური სტატიის ავტორი ქართულ, გერმანულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე... 

  ,,ღმერთმა მარგუნა, რომ ინგლისურად, გერმანულად და რუსულად ყველა მნივნელოვანი ავტორის ყველა მნიშვნელოვანი ნაწარმოები წამეკითხა. ქადილად არ ჩამომართვათ და ცოტა ფრანგულს, პოლონურს, ესპანურსა და იტალიურსაც შევწვდი. ღმერთის წინაშე ვფიცავ, რომ ,,ვეფხისტყაოსნის” შესადარი რამ ვერსად აღმოვაჩინე. შექსპირიც გადასარევია, დანტეც, სერვანტესიც, გოეთეც და ჩემი საყვარელი პუშკინიც, მაგრამ ის, რაც რუსთაველმა დაწერა 850 წლის წინ, - შეუდარებელია. დასანანია, რომ ქართული, მსოფლიო ენა არ არის: ერთი თანამედროვე მწერლის პერიფრაზირებას გავაკეთებ და ვიტყვი, რომ ,,ვეფხისტყაოსნის” ორიგინალში წაკითხვის სიამოვნება მხოლოდ ცოტას გვერგო”, - აღნიშნავს ავტორი, რომლის სითამამე წინასიტყვაობამდე მოცემულ სამ შენიშვნაშიც კარგად იკითხება. აი, ისინიც: ,,თუ თავიდანვე ვერ კითხულობთ ,,ვეფხისტყაოსანს”, ჯერ ეს წაიკითხეთ და მერე აიცულებლად წაიკითხეთ ორიგინალი. თუ ორიგინალმა სიამოვნება არ მოგანიჭათ, ვიზიარებ თქვენს მწუხარებას, თქვენ აღარაფერი გეშველებათ. თუ ორიგინალი გაიგეთ და მაინც ფიქრობთ, რომ ეს პოემა რომელიმე ნაწარმოებს ჩამოუვარდება მსოფლიო ლიტერატურაში, ეჩვენეთ ფსიქიატრს”. 

ამ ავტორის კრიტიკა არ ასცდებაო, ალბათ ფიქრობთ... ამას, თითქოს, ელოდება კიდეც, რადგან წინასიტყვაობას ის აი, ასეთი სიტყვებით იწყებს: - ,,კრიტიკა მომელის, ვიცი. ჯერ რუსთველოლოგების იმ არმიისაგან, რომელთაც დისერტაციები და აკადემიკოსობები უპყრიათ. მერე მოყვარულთაგან, რომელნიც ,,ვეფხისტყაოსანს” მკრეხელობისგან იცავენ, გახევებულ რამედ მიიჩნევენ და თავს დაჰფოფინებენ”, თუმცა, მოსალოდნელზე მსჯელობას ამასაც მოაყოლებს: - ,,პროფესიონალებს ვთხოვ, საქმიანი კრიტიკა გამოთქვან და თავი შეურაცხყოფილად არ იგრძნონ; რუსთაველი ისევეა ჩემი, როგორც ნებისმიერი ქართველისა თუ ვინმე სიტყვას შემაშველებს, მადლობელი დავრჩები და თუ თავს დამცირებულად იგრძნობს, გულახდილად მითხრას”.

 წიგნში კარგად ჩანს, რომ მისი ავტორის მიზანი არ გახლავთ რუსთაველის პოემის აკადემიურად გაშუქება. მისი მთავარი ამოცანაა: ,,ქართველებმა ისევ შეისისხლხორცონ თავიანთი იდეოლოგია; გაიგონ და ისწავლონ რუსთაველი”.  

იმისათვის, რომ ამ წიგნით მეც დაგაინტერესოთ, ისევ მთხრობელს მივუბრუნდები და მის კომენტარებს უკომენტაროდ მოვიშველიებ. მაგალითად, პოემის ერთ-ერთ ტაეპზე - ,,დახოცეს და ამოწყვიტეს, ცათა ღმერთი შეარისხეს”, ავტორი ასეთ კომენტარს აკეთებს: - ,,რასაკვირველია შერისხდებოდა ღმერთი, როცა ორი სნობი, სანაძლეოს გამო, ათასობით ცხოველს გაწყვეტს. არც ავთანდილს, არც როსტევანს, ამ ცხოველების განადგურება არ ჭირდება. ერთიც და მეორეც ამას საკუთარი ვაჟკაცობის დასამტკიცებლად აკეთებს. არ ჯობდა, უბრალოდ სამიზნეში ესროლათ?” 

 ლევან გველესიანი ყურადღებას გაკვრით ნაწარმოების ეროტიულ მხარეზეც ამახვილებს. ერთ-ერთ სცენაზე ამბობს: ,,ამ სურათს იმხელა ეროტიული გამოსხივება აქვს, რომ გასაგები ხდება რატომ წვავდა კოცონზე ეკლესია რუსთაველის უკვდავ ნაწარმოებს. თუმცა, ერთი რუსი მწერლის ნათქვამს გავიხსენებ: ხელნაწერები არ იწვიან! არ დამწვარა ,,ვეფხისტყაოსანიც”. 

 ღიმილისმმომგვრელია ადგილები წიგნში, სადავ ავტორი თხრობას აი, ასე წყვეტს და ამასთან, საოცარ პარალელებსაც აკეთებს: ,,აქ, ახლა ავთანდილს მოვუბოდიშებ და ისევ ჩავერევი თხრობაში. ეს ტაეპი ერთ-ერთი უძლიერესია ,,ვეფხისტყაოსანში”. აი, რას ათქმევინებს რუსთაველი ავთანდილს და უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ეს იდეოლოგიაცაა, რაც რუსთაელმა ქართველებს დაგვიტოვა საუკუნოდ: ,,ხამს მოყვარე მოყვრისათვის თავი ჭირად არ დამრიდად, გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული გზად და ხიდად: კვლა მიჯნურსა მიჯნურობა ჭირი უჩნდეს ჭირად დიდად, აჰა, მაქვსცა უმისობა ლხინი არმად, თავი ფლიდად! ვისაც ჰგონია, რომ ეს იდეოლოგია მოძველებულია, ვუპასუხებ ჯონ ლენონის ფრაზით: ალლ ყოუ ნეედ ის ლოვე (ერთადერთი, რაც გვჭირდება, სიყვარულია!). რუსთაველი თითქმის იგივე აზრს გამოთქვამს 850 წლით ადრე და განსაკუთრებით ამახვილებს ყურადღებას მეგობრობაზე. რუსთაველი აბსოლუტურად თანამედროვეა. 

 წიგნი, რომელიც თავებად არის დაყოფილი, მისი აბზაცები კი ერთმანეთისგან ისეა დაშორებული, რომ ადვილი აღსაქმელი იყოს, მთხრობელი ,,ვეფხისტყაოსნის” შესწავლის საკუთარ გამოცდილებასაც იხსენებს: ,,ვეფხისტყაოსნის” მომდევნო ოცი სტროფი სკოლაში ზეპირად მასწავლეს. მაშინ ვერ ვხვდებოდი, თუ რა საჭირო იყო ამ რთული, თექვსმეტმარცვლიანი ლექსით დაწერილი ტექსტის დაზეპირება. შემდეგი ორმოცი წლის განმავლობაში აღმოვაჩინე, რომ ეს თავი მართლაც დასაზეპირებელია და იგი, ყველამ, უკლებლივ ყველა ქართველმა, ზეპირად თუ არა, თხრობით მაინც უნდა იცოდეს და საკუთარი ცხოვრების დირექტივად გაიხადოს. ეს იმიტომ, რომ გავბედავ და ვიტყვი: ქართულ ლიტერატურაში ამ სტრიქონების შესადარი არაფერი შექმნილა. ავთანდილის ანდერძის ღირსება არა მარტო მისი პოეტური მხარეა, რომელიც რუსთაველთან თანაბრად ძლიერია მთელს პოემაში, არამედ არსობრივი. ის, რაც ითქმება ამ ოციოდ სტროფში, დაამშვენებდა მსოფლიოს ნებისმიერ ლიტერატურას”, ან კიდევ: ,,გველსა ხვრელით ამოიყვანს ენა ტკბილად მოუბარი”, - წესით ეს ფრაზა დეილ კარნეგის ქართულ გამოცემას უნდა წავუმძღვაროთ და ზოგ ჩვენს პოლიტიკოსს ზეპირად ვასწავლოთ”...  

კომენტარების პარალელურად კი, ამბავს ის აი, ასეთი ენით ყვება: ,,ასმათს ცოტა ეწყინება მისი პატრონის ამგვარი გაკრიტიკება და თავის პასუხში მოულოდნელად ისეთ ღრმა სოციალურ-ფსიქოლოგიური ცოდნა და მჭევრმეტყველება გამოამჟღავნა, რომ ავთანდილი პასუხით, ცოტა არ იყოს დაიბნა კიდეც. აი, რა უთხრა ასმათმა ავთანდილს ტარილეის გასამართლებლად: ადამიანის ფსიქიკის სამი ნაწილი, - ემოციური, ცნობიერი და განსჯითი - ერთმანეთთან - მყარად არის დაკავშირებული, თუმცა, გადაწყვეტილების მიღებისას ემოციური ნაწილი დომინირებს. ვინც ემოციურად ჩლუნგია, მას სოციუმი უარყოფს. შენც ხომ იცი, ეს ჩვენი ტარიელი რა ემოციური ვინმეა და რატომ გწყინს; ხომ გაიგონე, რასაც მოგიყვა და ამგვარი ამბების გადამტანი საერთოდ როგორ არის ცოცხალი?” 

 ცალკე აღნიშვნის ღირსია, ამ წიგნის გაფორმება. გამოცემა მამუკა ცეცხლაძის ,,ვეფხისტყაოსანის” თემაზე 2006 წელს შექმნილი ნამუშევრებით არის ილუსტრირებული ამ მხატვარს წარსდგენა არ სჭირდება, შესაბამისად ყურადღებას მის, როგორც ამ წიგნის ილუსტრატორის, მთავარ ღირსებაზე შევაჩერებ. მხატვარი პერსონაჟებისა და სცენების პირდაპირ და მკაფიო ხატებას კი არ გვთავაზობს, არამედ, საშუალებას გვიტოვებს ყველაფერ ამას ფრთები სრულად საკუთარ წარმოსახვაში შევასხათ. ნამუშევართაგან, რომლებიც გუშინ სტუდიის კედლებზეც გამოეფინათ, განსაკუთრებულია: ,,შეხვედრა ტარიელისა და ვეფხვის”, ,,დავარი”, ,,გველი და მზე”, ,,ტარიელის ხმლის ვადა”, ,,ქორწილი ინდოეთში ღამით”, ,,ამბორი” და სხვა.  

საინტერესო აქცენტებით, დამაჯერებლობით, უჩვეულო პარალელებითა და ოდნავ, იუმორით გაჯერებული თხრობა, ვფიქრობ, ამ წიგნისადმი ინტერესს არაერთ მკითხველს გაუჩენს. მისი წაკითხვის შემდეგ კი, წიგნის რედაქტორის – მანანა კარტოზიას თქმისა არ იყოს, დავრწმუნდებით ვართ თუ არა მზად იმისათვის, რომ ეს წიგნი მივიღოთ.

ისე, შემთხვევით, როგორც წესი არაფერი ხდება და ალბათ, ესეც ლოგიკურია, რომ მაშინ, როცა პროზად მოთხრობილი ,,ვეფხისტყაოსანის” გამოცემას ვზეიმობთ, პარალელურად, ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ,,ვეფხისტყაოსანის” ხელნაწერებია ექსპონირებული. ასე, რომ ვიდრე 2016 წელს შოთა რუსთაველის დანადებიდან 850 წლისთავს აღვნიშნავდეთ, 2008 წლის ნოემბრერი ,,ვეფხისტყაოსანის” თვედ შეიძლება გამოვაცხადოთ. 
   


No comments:

Post a Comment